5.1. Najważniejsze kierunki działań w obszarze kształcenia zawodowego i uczenia się przez całe życie

(str. 33-36)

Wyzwaniem dla kształcenia zawodowego i ustawicznego w Polsce jest szybki wzrost gospodarczy połączony z rozwojem technologicznym, a postępująca integracja europejska powoduje, że szkolnictwo to będzie trwale konfrontowane z wymogami międzynarodowej konkurencji i globalizacji gospodarki. Aktualne zmiany o charakterze ewolucyjnym wprowadzane w krótkiej perspektywie czasowej tylko częściowo odpowiadają na kolejne wyzwania nowoczesnej gospodarki. Kończy się epoka tzw. karier liniowych, rozpoczynanych zdobyciem wykształcenia, zatrudnieniem i stopniowym awansowaniem aż do emerytury. Współczesny rynek pracy w Polsce wymaga od młodych ludzi wkraczających w życie zawodowe coraz wyższych, a zarazem zmieniających się kwalifikacji, czemu nie zawsze potrafią oni sprostać, co zmniejsza ich szanse na zatrudnienie.

Dlatego też dopełnieniem reformy kształcenia ogólnego jest modernizacja kształcenia zawodowego polegająca m.in. na takich zmianach organizacyjno-programowych, które doprowadzą do integracji obu torów kształcenia („zawodowego” i „ogólnego”), czego efektem ma być spowodowanie rzetelnego, praktycznego przygotowania uczniów oraz trwałego zbliżania edukacji i rynku pracy przez m.in. zwiększenie zaangażowania pracodawców w kształcenie przyszłych pracowników, szczególnie w sektorach ulegających szybkim zmianom technologicznym oraz zmianom w organizacji produkcji lub usług.

Dostosowanie kształcenia zawodowego do potrzeb kwalifikacyjnych rynku pracy oraz jakość tego kształcenia zależy w zależy m.in. od nowoczesnych podstaw programowych kształcenia w zawodach oraz dostosowanych do nich programów nauczania. Dlatego też w priorytecie III Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki została zaplanowana realizacja projektu, do którego przygotowano już założenia, obejmującego ocenę podstaw programowych pod kątem przystosowania do wymogów życia w gospodarce i społeczeństwie wiedzy, w tym przede wszystkim skutecznego podnoszenia poziomu kompetencji kluczowych. W ramach projektu opracowana zostanie metodologia tworzenia podstaw programowych, które będą zawierały wyodrębnione kwalifikacje składające się na dany zawód opisane językiem efektów, stanowiące jednocześnie standardy wymagań egzaminacyjnych. Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2008-2013.

Zarządzeniem Nr 15 z dnia 18 czerwca br. Minister Edukacji Narodowej powołał Zespół opiniodawczo-doradczy do spraw kształcenia zawodowego, którego zadaniem jest opracowanie propozycji koncepcji zmian systemowych w szkolnictwie zawodowym, w tym tworzenie sprzyjających warunków dla zaangażowania edukacyjnego pracodawców. W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele 25 instytucji, w tym przedstawiciele ministrów właściwych dla zawodów, organizacji pracodawców (Związek Rzemiosła Polskiego, Krajowa Izba Gospodarcza, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Konfederacja Pracodawców Polskich), organizacji branżowych (Naczelna Organizacja Techniczna, Polska Izba Przemysłowo-Handlowa Budownictwa), środowisk samorządowych (Związek Powiatów Polskich, Związek Województw RP, Związek Miast Polskich, Unia Metropolii Polskich), oświatowych (Ogólnopolskie Stowarzyszenie Kadry Kierowniczej Oświaty, Stowarzyszenie Dyrektorów i Nauczycieli Centrów Kształcenia Praktycznego, Rada Szkół Katolickich, Związek Zakładów Doskonalenia Zawodowego) i związkowych (Sekcja Krajowa Oświaty i Wychowania „Solidarność”, Związek Nauczycielstwa Polskiego).

Ze względu na konieczność wdrażania zmian w oświacie etapami odzwierciedlającymi poszczególne poziomy kształcenia, pierwsze efekty prac będą miały miejsce w latach 2009-2010, po wprowadzeniu reformy podstawy kształcenia ogólnego.

Kolejnym wyzwaniem w obszarze kształcenia zawodowego jest stworzenie możliwości zatrudniania osób niebędących nauczycielami, posiadających przygotowanie specjalistyczne, do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego na podstawie Kodeksu pracy lub umów cywilnoprawnych oraz ustalania wysokości wynagrodzenia przez dyrektora szkoły lub placówki (placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego). Obecnie obowiązujące w tym zakresie przepisy co prawda umożliwiają zatrudnianie takich osób, ale ograniczają ich wynagrodzenie do poziomu nauczyciela kontraktowego i wyrażenia zgody przez kuratora oświaty. Taki poziom wynagrodzenia nie stanowi dziś skutecznej zachęty do podejmowania pracy w szkole, a wyrażanie zgody przez kuratora oświaty niepotrzebnie wydłuża czas potrzebny na dopełnienie formalności związanych z zatrudnieniem i zwiększa biurokrację. Wprowadzenie proponowanych zmian w ustawie o systemie oświaty pozwoli mocniej związać kształcenie zawodowe z rzeczywistym środowiskiem pracy i umożliwi wzmocnienie kadrowe przez pozyskiwanie nowych specjalistów do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego, a nie tylko zastąpienie nauczycieli, którzy chcieliby skorzystać z nabytych praw emerytalnych.

Aby zwiększyć zainteresowanie osób z przygotowaniem pedagogicznym lub osób przygotowujących się do wykonywania zawodu nauczyciela realizującego kształcenie zawodowe Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmuje także inne działania. W zaprojektowanych pracach, które będą realizowane już od 2008 r. w ramach projektów systemowych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, znajdują się takie działania, jak m.in.: uruchomienie nowego typu studiów podyplomowych dla osób przygotowujących się do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotów zawodowych oraz opracowanie i pilotażowe wdrożenie programów doskonalenia zawodowego w przedsiębiorstwach dla nauczycieli kształcenia zawodowego i instruktorów praktycznej nauki zawodu. Celem zaplanowanych działań jest także zapoznanie z nowoczesnymi technikami i technologiami oraz rzeczywistym środowiskiem pracy przedsiębiorstwa jako niezwykle istotnych dla podnoszenia efektywności procesu kształcenia zawodowego.

Szybki wzrost gospodarczy połączony z rozwojem technologicznym powoduje również coraz szybsze starzenie się wyposażenia szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe. W takiej sytuacji niektóre placówki nie są w stanie zapewnić uczniom i słuchaczom odpowiedniego poziomu kształcenia praktycznego oraz możliwości zdawania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe przy wykorzystaniu wyposażenia dydaktycznego, sprzętu i urządzeń, zgodnie z wymaganiami określonymi w podstawach programowych kształcenia w poszczególnych zawodach. Dlatego też Ministerstwo Edukacji Narodowej realizuje projekt współfinansowany z EFS w ramach SPO RZL 2004-2006 „Wyposażenie centrów kształcenia praktycznego, centrów kształcenia ustawicznego i szkół zawodowych w stanowiska do egzaminów zawodowych” o łącznej wartości ok. 150 mln zł. W efekcie tych działań w ramach I i II części projektu doposażono już 1168 szkół i placówek w stanowiska egzaminacyjne, a kolejnych 425 jest w trakcie doposażenia w ramach III części projektu, która zakończy się w IV kwartale 2008 r.

Kompleksowe zmiany w kształceniu ogólnym i zawodowym nie mogą się obyć bez stworzenia możliwości korzystania przez uczniów z profesjonalnej pomocy, zwiększającej trafność podejmowanych decyzji edukacyjnych i zawodowych. Zatem niezwykle istotny jest rozwój doradztwa zawodowego. Aktualny stan prawny co prawda daje możliwość zatrudniania doradców zawodowych w szkołach, jednakże ze względu na często niewystarczające środki finansowe i brak spójnego modelu funkcjonowania doradztwa zawodowego, wielu uczniów pozbawionych jest dostępu do właściwego doradztwa. Dlatego też w ramach PO KL zaplanowana jest realizacja projektu „Opracowanie modelu doradztwa zawodowego w Polsce wraz z budową systemu informacji edukacyjno-zawodowej oraz internetowego systemu poradnictwa edukacyjno-zawodowego”. Założeniem tego projektu jest m.in. powstanie centrów poradnictwa i doradztwa zawodowego (także na przykładzie dobrej praktyki województwa dolnośląskiego), które swoim zasięgiem będą obejmowały np. powiat, tak aby nie było potrzeby zatrudniania w każdej szkole doradcy zawodowego. Planowane rozpoczęcie realizacji projektu przewidywane jest na rok 2009, a więc pierwsze konkretne efekty w postaci opracowania modelu doradztwa zawodowego będą widoczne na przełomie lat 2009 i 2010.

Natomiast w obszarze kształcenia ustawicznego planowane są rozmaite działania mające na celu jego wzmocnienie i upowszechnienie, bowiem w Polsce stosunkowo niewiele osób dorosłych uczestniczy w kształceniu ustawicznym. Wśród powodów takiej sytuacji jest między innymi niska świadomość konieczności podnoszenia swoich kwalifikacji. Dlatego też w ramach POKL zaplanowane został projekty „Ogólnopolskie kampanie upowszechniające model uczenia się przez całe życie” na lata 2008–2010 oraz „Opracowanie bilansu kwalifikacji i kompetencji dostępnych na rynku pracy w Polsce oraz modelu Krajowych Ram Kwalifikacji (KRK)” na lata 2008-2009. Działania tego drugiego skoncentrowane zostaną na stworzeniu spójnego systemu uznawania i potwierdzania kompetencji i kwalifikacji, nabywanych w różny sposób i w różnych formach uczenia się (uczenie się formalne, nieformalne i pozaformalne) powiązanego z Europejskimi Ramami Kwalifikacji i umożliwiającego przenoszenie wyników uczenia się między różnymi systemami.

Prowadzone są również prace nad zmianą ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (planowany termin rozpatrzenia przez Radę Ministrów III kw. 2008 r.), mające na celu przypisanie każdemu ministrowi odpowiedzialności za kształcenie ustawiczne w kierowanym przez siebie dziale administracji.

--------------------- 

2C. Projekty na zaawansowanym etapie prac legislacyjnych:

(str.70)

            10) projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach: betoniarz-zbrojarz, fryzjer, kamieniarz, malarz-tapicer, ślusarz, technik, geolog, technik usług fryzjerskich, technik usług kosmetycznych, technik włókienniczych wyrobów dekoracyjnych, zdun,

            11) projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach: cieśla, elektryk, opiekunka środowiskowa, opiekun w domu pomocy społecznej, posadzkarz, renowator zabytków architektury, technik elektryk, technik leśnik, technik prac biurowych, technik wiertnik,

            12) projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach: elektromechanik, górnik eksploatacji otworowej, korektor i stroiciel instrumentów muzycznych, krawiec, mechanik precyzyjny, pszczelarz, technik górnictwa otworowego, technik informatyk, technik rachunkowości, zegarmistrz,

            13) projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach: garbarz skór, kelner, kowal, lakiernik, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych, monter elektronik, monter mechatronik, operator urządzeń przemysłu chemicznego, technik informacji naukowej, technik obuwnik,

            14) projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej zmieniającego rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.