Co kontroluje inspekcja pracy Co kontroluje inspekcja pracy
Pracodawca na żądan inspektora pracy musi okazać mu wszystkie dokumenty związane z zatrudnieniem pracowników oraz dokumentację bhp.
Inspektor pracy może skontrolować każdy zakład pracy. Aby kontrola nie była zaskoczeniem, warto wiedzieć, jakie uprawnienia ma inspektor pracy, jakich informacji może zażądać w trakcie kontroli, czy powinien uprzedzić o zamiarze przeprowadzenia kontroli i jakie sankcje może zastosować, gdy stwierdzi naruszenie przepisów prawa pracy.
• Uprawnienia inspektora
Przed rozpoczęciem kontroli inspektor pracy zgłasza swoją obecność pracodawcy, chyba że uzna, iż takie zawiadomienie może wpłynąć na obiektywny wynik kontroli.
Inspektor przeprowadzający kontrolę okazuje jedynie legitymację i nie musi mieć żadnych dodatkowych upoważnień.
W najbliższym czasie wraz z wejściem w życie uchwalonej przez Sejm ustawy o swobodzie działalności gospodarczej także inspektor będzie musiał mieć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli w danym zakładzie pracy.
Inspektorzy pracy mogą żądać od pracodawcy okazania wszelkiej dokumentacji, która jest niezbędna do ustalenia, czy przestrzegane są przepisy prawa pracy oraz przepisy i zasady bhp.
Inspektorzy nie mają prawa żądać wszystkich dokumentów, którymi dysponuje pracodawca w związku z prowadzoną działalnością. Mogą żądać tylko tych, które są niezbędne do sprawdzenia przestrzegania przepisów związanych z zatrudnianiem pracowników.
Dokumentami, o które może poprosić inspektor pracy w trakcie kontroli, będą m.in.:
• listy płac,
• ewidencja czasu pracy pracowników,
• regulamin pracy, regulamin wynagradzania,
• dokumentacja techniczna urządzeń, które wykorzystywane są przy prowadzonej działalności produkcyjnej, usługowej itp.
• wyniki badań i pomiarów np. natężenia oświetlenia, poziomu hałasu, zapylenia itp.
Inspektorzy PIP mają prawo przesłuchiwać zatrudnionych w zakładzie pracy pracowników, a także robić zdjęcia pomieszczeń pracy, w których stwierdzą nieprawidłowości.
Wszelkie ustalenia z kontroli inspektor zawiera w protokole, który podpisuje także pracodawca.
Jeżeli treść protokołu budzi wątpliwości pracodawcy, może zgłosić do niego na piśmie swoje zastrzeżenia w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. Inspektor pracy ma obowiązek zbadać przedstawione dowody i w uzasadnionych przypadkach uzupełnić lub zmienić protokół. Protokół sporządzany jest w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje pracodawca.
ważne dla pracodawcy
Odmowa podpisania protokołu nie stanowi przeszkody do podjęcia przez inspektora pracy przewidzianych przepisami środków prawnych.
• Środki prawne
Środkami prawnymi, które może zastosować inspektor pracy na podstawie ustaleń dokonanych podczas kontroli, są nakazy i sprzeciwy (art. 9 pkt 1–4 ustawy z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU z 2001 r. nr 124, poz. 1362 ze zm.) oraz wystąpienia (art. 9 pkt 5 ustawy o PIP). Oprócz tego inspektorzy uprawnieni są również do nakładania grzywien na pracodawców, którzy popełnili wykroczenie przeciwko prawom pracownika lub kierowania przeciwko nim wniosków o ukaranie do sądu grodzkiego.
Mogą także wnosić powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy oraz wstępowania w tych sprawach (za zgodą osoby zainteresowanej takim ustaleniem) do toczącego się postępowania.
• Wystąpienia
Inspektorzy, którzy w trakcie kontroli wykryją uchybienia, mogą skierować do pracodawcy wystąpienie. Za pomocą wystąpienia inspektor pracy wnioskuje o usunięcie stwierdzonych naruszeń prawa pracy bądź wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób, które dopuściły do ich powstania. Można nim regulować sprawy z zakresu prawa pracy, które nie mogą być przedmiotem decyzji administracyjnej (nakazu), czyli dotyczące np. urlopów wypoczynkowych, potwierdzenia na piśmie warunków umowy o pracę, poinformowania pracowników o warunkach zatrudnienia na podstawie art. 29 § 3 k.p., wydania świadectwa pracy itp.
Wystąpienie powinno zawierać:
• jednoznacznie sformułowany wniosek o usunięcie stwierdzonych naruszeń,
• uzasadnienie faktyczne i prawne (wskazanie nieprawidłowości i przepisu, który został naruszony),
• pouczenie o terminie udzielenia odpowiedzi.
PRZYKŁAD
Inspektor pracy, przeprowadzając w czerwcu kontrolę u pracodawcy X, stwierdził, iż pracownicy Andrzej K. i Bartosz L. nie wykorzystali jeszcze urlopów wypoczynkowych za 2003 r. W takiej sytuacji skieruje do pracodawcy wystąpienie, w którym wnosi o: „Niezwłoczne udzielenie pracownikom Andrzejowi K. i Bartoszowi L. urlopów wypoczynkowych, do których nabyli prawo w 2003 r.”. We wniosku jako uzasadnienie prawne wskaże art. 161 i art. 168 Kodeksu pracy, a jako uzasadnienie faktyczne – ustalenia dokonane podczas kontroli i zawarte w protokole.
W terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni pracodawca ma obowiązek poinformować inspektora pracy o sposobie realizacji wniosków wystąpienia.
• Nakazy
Pracodawca może również zostać przez inspektora zobowiązany do usunięcia stwierdzonych uchybień w formie nakazu. Nakazy są decyzjami administracyjnymi, czyli formą, w jakiej organy administracji publicznej załatwiają sprawę i rozstrzygają ową sprawę „co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji” (art. 104 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego). W postępowaniu prowadzonym przed inspektorami pracy sprawami do rozstrzygnięcia są sprawy naruszeń przepisów prawa pracy.
Nakazy mogą zostać wydane przez inspektorów w formie:
• nakazu usunięcia uchybień,
• nakazu wstrzymania prac,
• nakazu skierowania do innych prac,
• nakazu wypłaty należnego pracownikowi wynagrodzenia lub innego przysługującego mu świadczenia.
Nakaz usunięcia uchybień nakłada na pracodawcę obowiązek usunięcia stwierdzonych naruszeń przepisów lub zasad bhp. Inspektor pracy wydając nakaz decyduje, że niezgodny z przepisami stan faktyczny należy doprowadzić do stanu zgodnego z prawem lub zasadami bhp. Jednocześnie inspektor pracy ustala termin jak najszybszego usunięcia stwierdzonego naruszenia.
W formie nakazu inspektor wydaje decyzje dotyczące m.in. badań lekarskich pracowników, szkoleń w zakresie bhp, stanu technicznego maszyn i urządzeń, pomieszczeń pracy i higieniczno-sanitarnych.
PRZYKŁAD
Inspektor pracy podczas kontroli pracodawcy, prowadzącego przedsiębiorstwo budowlane, w czerwcu 2004 r. stwierdza, iż Janowi K. zatrudnionemu na stanowisku robotnika budowlanego 30 kwietnia 2004 r. upłynął termin ważności okresowych badań lekarskich i pracuje on bez aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy. Wydaje więc nakaz: „Poddać pracownika Jana K. okresowym badaniom lekarskim w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku.
Termin wykonania: decyzji nadaję rygor natychmiasto- wej wykonalności na podstawie art. 108 § 1 ustawy z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (DzU z 2000 r. nr 98, poz. 1071 ze zm.), ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego”.
W nakazie inspektor powinien zawsze podać podstawę prawną.
Nakaz wstrzymania prac wydawany jest przez inspektora pracy w przypadkach stwierdzenia naruszenia powodującego bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace.
Nakaz skierowania do innych prac wydawany jest po stwierdzeniu, że pracownicy lub inne osoby wykonują prace: wzbronione, w warunkach szkodliwych bądź niebezpiecznych, których ze względu na wiek, płeć czy warunki psychofizyczne wykonywać nie powinni, oraz gdy występuje wysokie prawdopodobieństwo spowodowania wypadku przez pracownika nieposiadającego właściwego przeszkolenia do wykonywania konkretnych prac, a także gdy pracownik nie powinien wykonywać pewnych pracy ze względu na przeciwwskazania lekarskie do ich wykonywania.
Niezrealizowanie tego obowiązku spowoduje uruchomienie procedur właściwych egzekucji w administracji i może skutkować nałożeniem tzw. grzywny w celu przymuszenia. Grzywna jest karą pieniężną, która ma zmusić do wykonania nałożonego nakazem obowiązku i w związku z tym może być nakładana wielokrotnie w tych samych lub różnych kwotach. Jednorazowo nie może przekroczyć 5000 zł (przy wielokrotnym nakładaniu – łącznie 10 000 zł), a w przypadku jej stosowania wobec osób prawnych (np. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych) i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – 25 000 zł (łącznie – 100 000 zł).
• Sprzeciw
Inspektorzy pracy w swojej działalności mogą korzystać także ze sprzeciwów. Sprzeciw jest decyzją administracyjną. Jest formą rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Sprawami tymi są w tym przypadku naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które zostały stwierdzone w związku z uruchamianiem przebudowanego lub wybudowanego zakładu pracy.
Inspektor zgłasza sprzeciw niezwłocznie po stwierdzeniu, że uruchomienie wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia przyszłych pracowników.
Sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu pracy lub jego części.
• Zaprzestanie działalności
Najbardziej dotkliwa dla pracodawcy w skutkach jest decyzja o zaprzestaniu przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju. Wydaje ją okręgowy inspektor pracy w przypadku stwierdzenia, że stan bhp zagraża życiu lub zdrowiu pracowników. Decyzja taka może być uzasadniona naruszeniem przepisów bhp. Okręgowy inspektor pracy wydaje ją z własnej inicjatywy lub na wniosek inspektora pracy w sytuacji, gdy występuje niekwestionowane stałe zagrożenie dla życia i zdrowia wszystkich pracowników, którego nie daje się zlikwidować przez podjęcie innych środków prawnych przewidzianych dla inspektora pracy, np. nakazów terminowych.
• Odwołania od decyzji inspektora
Zastosowanie przez inspektora pracy określonego środka prawnego nie oznacza, że jest on już ostateczny i nie ma możliwości zmiany jego treści lub odwołania. Od każdej decyzji wydanej w pierwszej instancji służy stronie odwołanie (art. 127 § 2 k.p.a). Odwołanie wnosi się do okręgowego inspektora pracy za pośrednictwem organu, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia. Decyzję okręgowego inspektora pracy wydaną w wyniku takiego odwołania można zaskarżyć w ciągu 30 dni do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.
ważne dla pracodawcy
Jeżeli pracodawca otrzymał nakaz usunięcia uchybień w określonym terminie i nie kwestionuje jego zasadności, ale ma świadomość, że w tym terminie nie uda się go zrealizować bądź też okazuje się w trakcie jego wykonywania, że terminu nie da się zachować, może wystąpić do inspektora pracy z rzetelnie uzasadnionym wnioskiem o przesunięcie terminu wykonania nakazu. Wówczas inspektor pracy ma możliwość ustalenia nowego terminu wykonania wynikającego z nakazu obowiązku.
PRZYKŁAD
Inspektor w wyniku przeprowadzonej kontroli skierował do pracodawcy wystąpienie i we wniosku polecał wyda- nie świadectwa pracy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z dniem 31 maja 2004 r. osobie, która nie była pracownikiem, ale zleceniobiorcą. Nie ustalił przy tym jednak, iż stosunek prawny łączący pracodawcę z tą osobą był – mimo nadanej umowie nazwie – stosunkiem pracy.
W takiej sytuacji pracodawca może wystąpić do Okręgowego Inspektora Pracy o uchylenie takiego wniosku, argumentując, iż dokonane podczas kontroli ustalenia opisane w protokole nie dają podstaw do sformułowania takiego wniosku.
• Wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym
Niektóre ze stwierdzonych podczas kontroli naruszeń przepisów – oprócz tego, że spowodują wydanie decyzji, czy skierowanie wystąpienia – mogą stanowić wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Katalog tych wykroczeń został zawarty przede wszystkim w art. 281–283 k.p.
Za ich popełnienie inspektorzy PIP mogą nałożyć na pracodawcę:
• grzywnę w drodze mandatu (od 10 do 1000 zł) lub
• skierować wniosek o ukaranie do sądu grodzkiego (wówczas grzywna może być bardziej dotkliwa – jej górna granica to 5000 zł).
Jeżeli pracodawca nie czuje się winny popełnienia zarzucanego przez inspektora pracy wykroczenia, za które ma zostać ukarany mandatem, może odmówić jego przyjęcia. Skutkiem takiego działania jest skierowanie do sądu wniosku o ukaranie i rozstrzygnięcie o odpowiedzialności pracodawcy. Serwis Prawno-Pracowniczy Nr 30/04 z dnia 27.07.2004 | 
