Ochrona wizerunku osoby fizycznej w prawie autorskim
Zgodnie z art. 23 kodeksu cywilnego wizerunek człowieka jest zaliczany do jego dóbr osobistych i podlega ochronie.
Przyjmuje się, iż ochrona taka przysługuje niezależnie od tego, czy wskutek posłużenia się przez osobę trzecią wizerunkiem danej osoby w sposób bezprawny, a więc bez zgody zainteresowanego, doszło do naruszenia innych dóbr osobistych człowieka, takich jak cześć czy godność. Prawo do wizerunku traktowane jest więc jako oddzielne i niezależne od innych dóbr osobistych chronionych prawem.
Artykuł 81 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zm.) dalej zwanej „Ustawą”, stanowi, iż rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku zaś wyraźnego zastrzeżenia takiej zgody zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną opłatę za pozowanie. Z literalnego brzmienia tego przepisu należy wnioskować, iż ochrona wizerunku w nim przyznana jest mniejsza niż ta, jaką przyznaje kodeks cywilny, gdyż dotyczy jedynie wizerunku o charakterze plastycznym (obrazu, zdjęcia, karykatury), nie obejmując wizerunku jaki może być przedstawiony w utworze piśmienniczym.
Zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga pisemnej zgody osoby na nim przedstawionej. Jednakże nie mogą zaistnieć jakiekolwiek wątpliwości, iż zgoda taka została udzielona, a ponadto, zgoda taka nie może być ogólna. Zezwolenie powinno więc dotyczyć zarówno czasu, jak i miejsca rozpowszechniania wizerunku oraz formy, kontekstu i celu jego prezentacji. Zgodnie z Ustawą, zezwolenie nie jest wymagane w przypadku, gdy osoba pozująca otrzymała umówioną opłatę za pozowanie, a ponadto dodatkowo nie zastrzegła w sposób nie budzący wątpliwości, iż dla rozpowszechniania jej wizerunku wymagana jest jej zgoda.
Art. 81 ust. 2 Ustawy określa dwa wyjątki od zasady wymogu uzyskania zgody na rozpowszechnianie zezwolenia. Zgody takiej nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, czy publiczna impreza. W odniesieniu do pierwszego z tych wyjątków może wystąpić wątpliwość, kogo należy uznawać za osobę powszechnie znaną. Ustawa nie wprowadza bowiem definicji tego pojęcia. Ustalenie okoliczności, czy dany wizerunek jest wizerunkiem osoby powszechnie znanej będzie więc każdorazowo zależne od konkretnego przypadku jego rozpowszechnienia, kręgu jego odbiorców lub terytorialnego zasięgu. W odniesieniu do drugiego z wyżej wymienionych wyjątków problemem może być ustalenie granicy pomiędzy ujęciem wizerunku jako szczegółu, a ujęciem wizerunku jako zasadniczego elementu danego ujęcia.
Możliwość rozpowszechniania wizerunku osoby powszechnie znanej bez jej zgody wymaga istnienia związku danej publikacji z pełnieniem przez tę osobę funkcji publicznych. Taka regulacja chroni „osoby publiczne” przed ingerencją w ich życie prywatne. Istotne znaczenie ma więc nie tylko kontekst zamieszczonej fotografii, ale również moment jej sporządzenia. Innymi słowy, jeżeli wizerunek osoby powszechnie znanej został wykonany w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, fakt sprzeciwienia się jej wykonaniu tego wizerunku nie ma znaczenia dla możliwości jego publikacji.
W odniesieniu do osób nie będących powszechnie znanymi, możliwość rozpowszechniania ich wizerunku bez wymaganej Ustawą zgody, ograniczona została tylko do sytuacji, gdy osoba, której wizerunek podlega rozpowszechnieniu, stanowi jedynie szczegół przedstawianej całości. Obowiązek uzyskania zgody takiej osoby w ww. sytuacji nie będzie istniał nawet wówczas, gdy daną osobę można będzie zidentyfikować. Z punktu widzenia Ustawy, istotna jest bowiem obiektywna ocena konkretnych okoliczności, nie zaś subiektywne odczucie osoby zainteresowanej. Jeżeli więc publikacja danego zdjęcia nie ma na celu rozpowszechniania wizerunku właśnie tej osoby, nie może się ona jedynie powoływać na fakt, iż można ją na nim rozpoznać.
Zgodnie z art. 83 w związku z art. 78 ust. 1 Ustawy, w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby bez jej zezwolenia, może ona żądać zaniechania tego działania oraz, aby osoba, która dopuściła się takiego naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Do czynności takich należeć będzie w szczególności złożenie publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie. W przypadku, gdy naruszenie było zawinione, sąd może przyznać osobie pokrzywdzonej odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub, na jej żądanie, zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny. Roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci osoby, której wizerunek został rozpowszechniony z naruszeniem przepisów Ustawy.
Piotr Przegaliński
aplikant radcowski w kancelarii prawniczej Biedecki, Biedecki i Partnerzy
|
