Jeśli już tak mi kadzisz ;-) Kasy pracownicze – podstawy działalności
Michał Culepa
Więź łącząca osoby zatrudnione u danego pracodawcy znajduje wyraz w różnego rodzaju organizacjach zajmujących się obroną interesów pracowniczych lub wzajemną pomocą. Pierwszą z tych funkcji spełniają przede wszystkim związki zawodowe, a drugą – pracownicze kasy zapomogowo- -pożyczkowe.
Pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe są szczególnym rodzajem organizacji pracowniczych. Niekiedy zalicza się je do tzw. instytucji parabankowych, razem ze spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi. Charakteryzuje je jednak znacznie skromniejsza skala działalności, brak osobowości prawnej, a przede wszystkim inna podstawa prawna działania.
Podstawy prawne funkcjonowania kas
Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) w art. 39 ust. 1 przewiduje możliwość tworzenia w zakładach pracy pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych (w skrócie: PKZP).
Przepis ten stanowi, że członkami PKZP mogą być:
• pracownicy,
• emeryci,
• renciści.
Mimo że podstawowym przepisem regulującym funkcjonowanie PKZP jest ustawa o związkach zawodowych, to jedyną rolą organizacji związkowych jest nadzór nad działalnością kas. Pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe są instytucją całkowicie odrębną od związku zawodowego, a członkostwo w związku zawodowym nie ma znaczenia w przypadku przynależności do kasy. Stanowi o tym wyraźnie powołany wyżej art. 39 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych.
Artykuł 39 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych zawiera delegację dla Rady Ministrów do wydania przepisów szczegółowo regulujących materię dotyczącą kas pracowniczych. Na jego podstawie zostało wydane rozporządzenie z 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 100, poz. 502 ze zm.).
WAŻNE! Obecnie regulacją powyższego rozporządzenia objęte są wyłącznie PKZP. Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK), również organizowane w ramach zakładów pracy i u konkretnych pracodawców, funkcjonują obecnie na podstawie ustawy z 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.). Zgodnie z art. 2 tej ustawy SKOK jest spółdzielnią, do której w nie uregulowanym zakresie odmiennie stosuje się przepisy ustawy z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.). Ma zatem szerszy zakres działania, a ponadto posiada osobowość prawną i podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.
Jak założyć kasę pracowniczą?
Aby można było utworzyć PKZP, należy przede wszystkim znaleźć odpowiednią liczbę osób zainteresowanych wspólną działalnością. Kasy pracownicze mają charakter organizacji typu spółdzielczego, opierających się na majątku wniesionym przez członków i na ich wspólnej działalności, z której wynikają określone uprawnienia. Podobnie jak w przypadku spółdzielni, każdy członek PKZP ma takie same prawa korporacyjne (np. prawo głosu na walnym zebraniu członków, prawo wyboru zarządu i komisji rewizyjnej kasy), bez względu na wielkość zgromadzonego wkładu członkowskiego.
Kasy pracownicze nie są spółdzielniami, w rozumieniu ustawy – Prawo spółdzielcze. Nie mają osobowości prawnej, nie podlegają również wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego ani do żadnego innego rejestru. Co do zasady, ich działalność jest ograniczona praktycznie do pracodawcy (zakładu pracy), u którego działają.
Przepis § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych przewiduje, iż utworzenie PKZP może nastąpić wówczas, gdy w danym zakładzie 10 pracowników zadeklaruje gotowość przynależności do kasy.
Następną czynnością powinno być zwołanie pierwszego zebrania założycieli kasy, którzy zadeklarowali przynależność do niej.
Zgodnie z § 3 w związku z § 13 rozporządzenia Rady Ministrów założyciele PKZP na pierwszym zebraniu dokonują:
• uchwalenia statutu kasy,
• wyboru zarządu i komisji rewizyjnej PKZP.
Statut kasy, uchwały poszczególnych organów PKZP, a przede wszystkim zarządu, nie podlegają zatwierdzeniu przez pracodawcę, organizację związkową ani przez jakikolwiek organ publiczny.
Stosunki między kasą a pracodawcą
Kwestie związane z działalnością kasy u danego pracodawcy powinna regulować umowa zawarta na podstawie § 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów między pracodawcą a kasą pracowniczą. Do zawarcia tej umowy po stronie kasy jest upoważniony zarząd, który zgodnie z § 23 ma prawo reprezentacji interesów kasy na zewnątrz.
Wprawdzie przepisy nie wspominają o formie, w jakiej powyższa umowa została zawarta, jednak, by uniknąć ewentualnych wątpliwości i sporów, należałoby ją zawrzeć w formie pisemnej.
Zgodnie z obowiązującym § 4 ust. 1 powołanego rozporządzenia pracodawca zobowiązany jest do:
• udostępnienia na terenie zakładu pomieszczeń biurowych na potrzeby kasy,
• udostępnienia odpowiednio zabezpieczonego miejsca na przechowywanie pieniędzy,
• zapewnienia transportu pieniędzy z banku i przeprowadzania wpłat na rachunek bankowy prowadzony na rzecz PKZP,
• umożliwienia prowadzenia księgowości, obsługi kasowej i prawnej,
• dostarczania druków i formularzy,
• dokonywania przez pracodawcę potrąceń na rzecz PKZP odpowiednich kwot z wynagrodzeń oraz zasiłków chorobowych i wychowawczych na poczet wpisowego, wkładów miesięcznych i rat pożyczek,
• umożliwienia przyjmowania wpłat wnoszonych przez emerytów, rencistów i osoby przebywające na urlopach wychowawczych,
• informowania członków kas o stanie ich wkładów i zadłużeń – co najmniej raz w roku,
• innych świadczeń ustalonych w umowie między pracodawcą a PKZP.
Pomoc pracodawcy może polegać także na nieodpłatnym udostępnieniu pojazdów w celu przewiezienia gotówki z zakładu pracy do banku i zapewnieniu odpowiedniej ochrony, powierzeniu pracownikowi odpowiedzialnemu za sprawy księgowe lub płacowe dokonywania potrąceń na liście płac w ramach obowiązków pracowniczych.
Kasa międzyzakładowa
W sytuacji gdy u danego pracodawcy albo w konkretnym zakładzie chęć przynależności do PKZP zadeklarowało mniej niż 10 pracowników, przepisy dopuszczają założenie kasy międzyzakładowej (§ 2 ust. 3 rozporządzenia). Tworzą ją wówczas osoby zatrudnione w różnych miejscach, niekiedy u różnych pracodawców.
Aby taka kasa mogła dobrze funkcjonować, statut powinien dokładnie określić pracodawców, u których zatrudnieni będą mogli należeć do międzyzakładowej PKZP.
Przykład
Przepis § 4 statutu Międzyzakładowej PKZP „O” w W. przewiduje, iż członkami tej kasy mogą być pracownicy zatrudnieni w placówkach oświatowych prowadzonych przez:
• burmistrza gminy R.,
• starostę powiatu M., przy czym placówki te mają siedzibę w gminie W.
Zgodnie z § 2 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów do kasy międzyzakładowej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące działalności PKZP. Reguły funkcjonowania obydwu typów kas będą więc takie same. Serwis Prawno-Pracowniczy Nr 42/02 |