- Kwota, którą dostaje gmina, znacznie różni się od tej, która jest zapisana we wstępnym projekcie ministerialnym. Kwestia naliczania subwencji powinna być regulowana ustawą, a nie rozporządzeniem ministra edukacji, podkreśla wicedyrektor łódzkiego Wydziału Edukacji Jacek Czapiński.

Władze Łodzi utrzymują, że z roku na rok otrzymują coraz mniej pieniędzy na edukację z budżetu państwa, a władze miasta każdego roku dokładają do oświaty blisko 80 milionów złotych. Głównym źródłem pieniędzy na utrzymanie szkół jest część oświatowa subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, czyli tak zwana subwencja oświatowa. Samorządy skarżą się jednak, że nie wystarcza ona często nawet na bieżące utrzymanie szkół.

- To pierwsza tego typu sprawa w Polsce i gdyby Łódź ją wygrała, zmieniłoby to system finansowania oświaty - uważa reprezentujący miasto adwokat Michał Kulesza.

Wyjątkowe niezadowolenie części samorządów w tym roku wynika z tego, że pojawiła się znaczna różnica między subwencją wstępną a rzeczywistą. Efektem były problemy domknięciem budżetów. Jednostki samorządu terytorialne muszą opracować projekty budżetów już do 15 listopada. Robią to na podstawie wstępnych informacji uzyskanych z Ministerstwa Finansów.

Z powodu różnic miedzy subwencja wstępną a rzeczywistą, Związek Miast Polskich chciał nawet, aby miasta otrzymujące mniejszą subwencje od podanych w październiku kwot podzieliły miedzy siebie 155,5 mln zł rezerwy oświatowej.

Problemy z subwencja oświatową samorządy sygnalizują już od lat. Również w tym przypadku Związek Miast Polskich zbiera materiały z należy podkreślić, że obecny sposób finansowania oświaty nie zapewnia pokrycia kosztów funkcjonowania szkół i placówek oświatowych na kwotę co najmniej 2,5 mld zł, a wadliwy sposób podziału subwencji powoduje, że niektóre JST otrzymują kwoty niższe niż płace w oświacie wraz z pochodnymiinnych gmin, aby pokazać, że problem jest powszechny.

Samorządowcy zajęli stanowisko w sprawie finansowania oświaty podczas XVII Ogólnopolskiej Konferencji Wójtów, Burmistrzów, Prezydentów, Starostów i Marszałków, która odbyła się w październiku zeszłego roku w Warszawie: "... .
Dlatego też do ustawy o dochodach JST należy wprowadzić regulacje dotyczące systemu ustalania i podziału subwencji oświatowej. Regulacje te muszą zagwarantować, aby część oświatowa subwencji ogólnej zabezpieczyła pełne koszty funkcjonowania szkół i placówek oświatowych, zgodnie z przepisami prawa w tym zakresie."

Kontrola NIK

Sprawę finansowanie zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego zbadała w 2003 r. Najwyższa Izba Kontroli. Kontrolerzy ustalili, że w skontrolowanych gminach subwencja oświatowa mogła w 2002 r. pokryć 89,7 proc. kosztów zadań oświatowych objętych subwencjonowaniem, podczas gdy w kontrolowanych powiatach subwencja mogła pokryć 98 proc. kosztów realizowanych przez nie zadań.

W ocenie NIK w finansowaniu zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego w 2002 r. wystąpiły istotne nieprawidłowości, polegające na nieuwzględnieniu przez MENiS w zasadach podziału subwencji oświatowej standardów zatrudnienia nauczycieli, nierzetelnym planowaniu i realizacji budżetów przez większość skontrolowanych gmin i powiatów oraz nierzetelnie prowadzonej sprawozdawczości, stanowiącej podstawę do określenia wysokości subwencji.

Zdaniem NIK subwencja oświatowa powinna z jednej strony uwzględniać rozmiar zadań oświatowych, zgodnie ze standardami i kosztami spełniania określonych w nich wymagań, a z drugiej stymulować osiągnięcie racjonalnej sieci szkół i placówek.

Jednym z ważniejszych ustaleń NIK było to, że w obowiązującym w 2002 r. algorytmie podziału subwencji oświatowej brak było korelacji nakładów na realizację zadań oświatowych z rzeczywistymi ich kosztami. Podstawowym wskaźnikiem przy ustalaniu subwencji oświatowej była liczba uczniów, podczas gdy rzeczywiste koszty związane były w największym stopniu z liczbą oddziałów oraz liczbą godzin obowiązkowych zajęć w szkole i wynikających stąd kosztów wynagrodzeń nauczycieli.

Co trzeci samorząd wydał na zadania oświatowe mniej, niż otrzymana subwencja oświatowa i dotacje z budżetu państwa przeznaczone na bieżące zadania oświatowe. Jednocześnie w około 16 proc. tych jednostek wydatki na zadania oświatowe znacznie przekroczyły wysokość otrzymanej subwencji oświatowej i dotacji budżetowych.

Poszkodowane miasta

Problem finansowania oświaty nurtuje samorządowców od dawna. Kwestia ta zdominowała również marcowe XXVI Zgromadzenie Ogólne Związku Miast Polskich. Prezes Związku, Ryszard Grobelny podkreśla, że subwencja oświatowa ma charakter antymiejski.

- Im większa miejskość, tym więcej trzeba dopłacać do oświaty. Najwięcej - nawet 130 proc. - dopłacają gminy miejskie, dalej sytuują się miasta na prawach powiatu, na trzecim miejscu są gminy miejsko-wiejskie, a potem gminy wiejskie. Jedynie w powiatach subwencja oświatowa w pełni wystarcza. Aż około 40 proc. gmin wiejskich dostaje na zadania oświatowe więcej niż musi wydać. W gminach miejsko-wiejskich ten wskaźnik to około 10 proc, wśród miast - zaledwie 2-3 proc. Nie ma natomiast ani jednego miasta na prawach powiatu, w którym zachodziłaby ta sytuacja - podkreśla Grobelny.

To właśnie uporządkowanie kwestii związanych z finansowaniem oświaty stało się jednym z głównych celów działania ZMP w 2005 r.