Użyczenie

Oprac. Kamila Marciniak, stan prawny na dzień 1 sierpnia 2004 r.

Celem umowy użyczenia jest wzajemna pomoc, np. sąsiedzka (użyczenie narzędzi ogrodowych), współdziałanie (użyczenie maszyn pomiędzy przedsiębiorcami ), upowszechnianie kultury (użyczenie eksponatu muzealnego) czy udzielanie pozafinansowego wsparcia, np. przez samorząd dla organizacji pozarządowych (oddelegowanie pracowników, użyczenie sprzętu, bezpłatne udostępnienie sal urzędu itp.). W ramach pomocy społecznej gmina może przyznać osobie albo rodzinie pomoc w formie rzeczowej (w celu ich ekonomicznego usamodzielnienia) przez udostępnienie na podstawie umowy użyczenia maszyn i narzędzi pracy stwarzających możliwość zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających pracę niepełnosprawnym.

Regulacje dotyczące użyczenia zawarte zostały w art. 710 - 719 tytułu XVIII Kodeksu cywilnego z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz.U.1964r. Nr 16 poz.93 z późn. zm.). Użyczenie polega na nieodpłatnym oddaniu innej osobie rzeczy do czasowego z niej korzystania przy zastrzeżeniu obowiązku zwrotu. Ustawową definicję użyczenia zawiera art. 710 - przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Jest to umowa nieodpłatna, niewzajemna i realna - dochodzi do skutku przez wydanie rzeczy biorącemu do używania. Przedmiotem użyczenia mogą być rzeczy oraz ich części składowe - zarówno nieruchomości jak i rzeczy ruchome. Należy jednak zaznaczyć, że pieniądze, jako środek płatniczy, nie mogą być przedmiotem umowy użyczenia (będzie to umowa pożyczki).

Kodeks cywilny nie określa żadnych wymogów co do formy zawarcia umowy (forma dowolna) ani jej treści (strony swobodnie ją kształtują). Zazwyczaj określa ona sposób używania rzeczy oddanej biorącemu, np. lokal oddany na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych, jeżeli nie - to  biorący powinien używać rzeczy w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu.
Umowa użyczenia może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. Jeżeli w umowie nie sprecyzowano czasu, przez który biorący ma używać rzeczy to użyczenie kończy się, gdy uczynił on z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł to zrobić.
Bez zgody użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania. Strony mogą ustalić, że zgoda taka wymaga formy pisemnej lub zastrzec w umowie uprawnienie biorącego do powierzania rzeczy użyczonej innym osobom.

Prawa i obowiązki stron umowy

Stronami umowy mogą być osoby fizyczne, prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Biorący do używania

Przede wszystkim biorący do używania powinien należycie wykonywać obowiązki wynikające z umowy i ustawy. Ponosi on zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej, np. rachunki za gaz, prąd i wodę przy użyczeniu mieszkania, czy związane z eksploatacją rzeczy (koszty benzyny i oleju napędowego przy użyczeniu samochodu). Ma obowiązek utrzymania rzeczy, w czasie trwania umowy użyczenia, w stanie nie pogorszonym i pieczy nad nią. Musi używać rzeczy zgodnie z umową oraz jej właściwościami i przeznaczeniem. Nie wolno mu też powierzać użyczonej rzeczy innej osobie, chyba że za zgodą użyczającego lub gdy zmuszają go do tego okoliczności. Chodzi tu o przymus subiektywny (np. choroba, nagły wyjazd służbowy) lub obiektywny (np. klęska żywiołowa). Jeżeli biorący do używania dopełni powyższych obowiązków to nie odpowiada za przypadkową utratę lub uszkodzenie powierzonej mu rzeczy.

Jeżeli biorący poczyni na rzecz wydatki lub nakłady, inne niż zwykłe koszty jej utrzymania, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Oznacza to, że biorący powinien działać z korzyścią dla użyczającego i zgodnie z jego prawdopodobną wolą i w miarę możności powinien zawiadomić go o podjętych działaniach. Przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą staranność. Ostatecznie powinien złożyć rachunek ze swych czynności oraz wydać użyczającemu wszystko, co przy prowadzeniu sprawy dla niego uzyskał. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy. Inaczej przedstawia się sytuacja gdy biorący postępuje wbrew wiadomej mu woli użyczającego - nie może wtedy żądać zwrotu poniesionych wydatków i odpowiedzialny jest za szkodę, którą w ten sposób wyrządził. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wola użyczającego sprzeciwia się ustawie lub zasadom współżycia społecznego.

Przykład: Użyczający oświadczył, że zrezygnował z zainstalowania alarmu w użyczonym samochodzie, gdyż ma nadzieję, że  samochód zostanie ukradziony i przypadną mu pieniądze z odszkodowania. W takim wypadku biorący, który mimo to zainstalował alarm, może domagać się zwrotu nakładów.
Jeżeli biorący do używania dokonał zmian w mieniu użyczającego bez wyraźnej potrzeby lub korzyści albo wbrew wiadomej mu jej woli, obowiązany jest przywrócić stan poprzedni, a gdyby to nie było możliwe, naprawić szkodę. Nakłady może zabrać z powrotem, o ile może to uczynić bez uszkodzenia rzeczy. "Nadgorliwy" biorący nie ma więc roszczenia o zwrot kosztów i nakładów. Powyższe zasady mają na celu ochronę użyczającego przed takim biorącym do używania, który chciałby go "uszczęśliwić na siłę" zmieniając oddaną mu rzecz (np. remontując gruntownie użyczony samochód, który użyczający chciał złomować) dodatkowo obciążając go kosztami.

Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie nie pogorszonym, jednak nie ponosi odpowiedzialności za normalne zużycie rzeczy (w następstwie prawidłowego używania). Jeżeli biorący do używania powierzył rzecz innej osobie, obowiązek zwrotu w stanie nie pogorszonym ciąży także na tej osobie.

Jeżeli kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Użyczający

Głównym obowiązkiem użyczającego jest "nieprzeszkadzanie" biorącemu w używaniu oddanej mu rzeczy przez czas trwania umowy, a więc powstrzymanie się od jakichkolwiek działań, które mogłyby utrudnić biorącemu używanie rzeczy. Nie musi utrzymywać rzeczy w stanie zdatnym do umownego użytku ani ponosić na nią nakładów. Według art. 711. k.c. "Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć". Z niniejszego przepisu wynika, że w interesie biorącego do używania leży dokładne zbadanie przedmiotu umowy, gdyż w razie ujawnienia się wad rzeczy i powstania w ich skutek szkody dla biorącego, to on będzie musiał udowodnić winę użyczającego.
Chociażby umowa użyczenia była zawarta na czas oznaczony użyczający może odebrać rzecz biorącemu do używania jeżeli ten:

• używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy,
• powierza rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności albo
• jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy (rzecz oddana w użyczenie staje się potrzebna użyczającemu także wtedy, gdy - z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy - uzasadnione jest inne nią rozporządzenie)

Wzajemne roszczenia stron

Roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy, przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Zakończenie użyczenia

Do zakończenia stosunku użyczenia może dojść w trojaki sposób - tzn. gdy:

• umowa zawarta była na czas oznaczony - z upływem terminu umownego,
• umowa została zawarta na czas nie oznaczony, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić,
• rzecz stała się potrzebna użyczającemu - niezależnie od tego, czy umowa była zawarta na czas oznaczony czy nie.

Obie strony mogą wypowiedzieć umowę użyczenia, jednak powinno ono nastąpić w terminie uwzględniającym interesy obu stron. Ponadto  wypowiedzenie umowy przez biorącego do używania przed upływem terminu umownego nie może nastąpić w nieodpowiednim dla użyczającego momencie czyli gdy przejęcie pieczy nad przedmiotem umowy byłoby dla niego uciążliwe np. użyczający oddaje lokal mieszkalny biorącemu na używanie na 12 miesięcy, gdyż w  tym czasie ma przebywać za granicą. Po 3 miesiącach biorący chcąc zwrócić użyczającemu lokal stawia go w trudnej sytuacji. Natomiast jeżeli to użyczający wróciłby wcześniej mógłby domagać się zwrotu potrzebnego mu lokalu.
Taka sytuacja biorącego na używanie wydaje się być uzasadniona nieodpłatnością i niewzajemnością umowy użyczenia.

Oprac. Kamila Marciniak, stan prawny na dzień 1 sierpnia 2004 r.

Umowa użyczenia lokalu mieszkalnego

zawarta w dniu....................r. w.................., pomiędzy:
............................... zamieszkałym w ........................ ul. ......................nr........, legitymującym się dowodem osobistym nr................, zwanym dalej Użyczającym
a
............................... zamieszkałym w ........................ ul. ......................nr........, legitymującym się dowodem osobistym nr................, zwanym dalej Biorącym do używania.

§ 1. Użyczający oświadcza, że przysługuje mu prawo własności lokalu mieszkalnego nr....., objętego księgą wieczystą nr..........prowadzoną przez Sąd Rejonowy w ..............., znajdującego się w budynku położonym przy ul...................w ................ Lokal ten składa się z ..............( np. pokoi mieszkalnych, kuchni, łazienki z WC, przedpokoju) o łącznej powierzchni ......... m2. Szczegółowy plan lokalu wraz ze szkicem sytuacyjnym oraz opisem stanu technicznego, wyposażenia i umeblowania znajduje się w załączniku nr 1 do niniejszej umowy, stanowiącym jej integralną część. 
Użyczający oświadcza, że zawarcie przez niego niniejszej umowy nie narusza żadnych praw osób trzecich.

§ 2. Użyczający oddaje do bezpłatnego używania Biorącemu do używania lokal mieszkalny opisany w § 1. na czas oznaczony od dnia..............do dnia.................... 
Biorący do używania oświadcza, ze znany mu jest stan lokalu i potwierdza, że lokal znajduje się w stanie zdatnym do umówionego użycia, nie zgłasza żadnych zastrzeżeń. 
Oddanie lokalu do użycia wraz z kluczami już nastąpiło / nastąpi w terminie 7 dni od zawarcia niniejszej umowy z protokołem zdawczo - odbiorczym podpisanym przez obie strony umowy.

§ 3. Biorący do używania oświadcza, że będzie używał przedmiotu umowy wyłącznie w celach mieszkaniowych i nie odda go do używania osobie trzeciej. 
Biorący do używania zobowiązuje się do wykonywania na własny koszt wszelkich napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu umowy w stanie nie pogorszonym. 
W razie awarii wyrządzającej lub zagrażającej bezpośrednio powstaniem szkody Biorący do używania jest obowiązany niezwłocznie udostępnić lokal w celu jej usunięcia. Jeżeli jest on nieobecny lub odmawia udostępnienia lokalu Użyczający ma prawo wejść do lokalu w obecności funkcjonariuszy Policji lub Straży Miejskiej, a gdy wymaga to pomocy Straży Pożarnej - także przy jej udziale. 
Jeżeli otwarcie lokalu nastąpiło pod nieobecność Biorącego do używania lub pełnoletniej osoby stale z nim zamieszkującej, Użyczający zobowiązany jest zabezpieczyć lokal i znajdujące się w nim rzeczy do czasu przybycia Biorącego do używania. Z czynności tych sporządza się protokół.
 
§ 4. Koszt utrzymania lokalu przez cały czas używania ponosić będzie Biorący do używania.

§ 5. Wszelkie zmiany i uzupełnienia niniejszej umowy wymagają pisemnej formy pod rygorem nieważności.

§ 6. Umowa została sporządzona w dwóch jednobrzmiących  egzemplarzach, po jednej dla każdej ze stron.

Użyczający                                                             Biorący do używania 
 .................................                                               ....................................

Umowa użyczenia samochodu

Zawarta w dniu.............. r. w  pomiędzy:
.................., zamieszkałym w ...............przy ul.................nr....., zwanym dalej Użyczającym,
a .................., zamieszkałym w ........... przy ul................ nr, zwanym dalej Biorącym do używania, o treści następującej:

§ 1. Użyczający oświadcza, że jest właścicielem samochodu osobowego ..........., rocznik .............. nr rejestracyjny ................

§ 2.1. Użyczający oddaje w bezpłatne używanie przedmiot użyczenia, o którym mowa w § 1, a Biorący do używania przedmiot ten przyjmuje i zobowiązuje się do jego używania zgodnie z przeznaczeniem oraz do utrzymania w należytym stanie.
2. Biorącemu do używania nie wolno oddawać przedmiotu użyczenia do korzystania osobom trzecim.

§ 3. Biorący do używania oświadcza, że zapoznał się z przedmiotem użyczenia i stwierdza, że znajduje się on w stanie przydatnym do umówionego użytku.

§ 4. Biorący do używania zobowiązuje się do wykonywania na własny koszt wszelkich napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu użyczenia w stanie nie pogorszonym.

§ 5. W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego.

§ 6. Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

Użyczający:                                                                                     Biorący do używania:
................................                                                                         .......................................