Kompetencje komunikacyjne jako ważny element kształcenia nauczycieli. Wykład.
Prof. Hartmut Wenzel, Uniwersytet Halle-Wittenberga, Niemcy.

Prof. Hartmut Wenzel przypomniał we wstępie, jak ważną rolę w pracy nauczyciela i dyrektora szkoły pełni komunikacja, która jest podstawą wszelkich stosunków społecznych. W szkole komunikacja przebiega na trzech płaszczyznach: na płaszczyźnie indywidualnej pomiędzy poszczególnymi pracownikami szkoły, uczniami i rodzicami, na płaszczyźnie grupowej np. podczas rad pedagogicznych i na płaszczyźnie zewnętrznej, kiedy szkoła prezentuje się społecznościom lokalnym oraz odbiera różne sygnały od środowiska. W każdym z tych obszarów jest wiele do poprawy, szczególny nacisk położyć należy na komunikację grupową, aby szkoła mogła określać wizję swojego rozwoju i swoje cele. Dyrektor musi umieć rozwiązywać pojawiające się konflikty, potrzebne mu są kompetencje do prowadzenia rozmów z nauczycielami, z których jako najważniejsze wymienia się rozmowę wspierającą pracę nauczyciela, rozmowę dotyczącą jego rozwoju zawodowego i rozmowę krytykującą.

W dalszej części wystąpienia prof. Wenzel przeszedł do przypomnienia kilku zagadnień z zakresu teorii komunikacji. Opisał model komunikacji, w którym nadawca koduje komunikat, a odbiorca następnie go odkodowuje i wyjaśnił jak wiele nieporozumień może spowodować zakłócenie któregoś z etapów tego procesu. Aktywne słuchanie wyrażane kontaktem wzrokowym, postawą ciała i potwierdzaniem rozumienia komunikatu jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na jakość tego procesu. W komunikacji interpersonalnej możemy wyróżnić pięć aksjomatów (Watzlawick): niemożliwym jest niekomunikowanie się – komunikacja choćby niewerbalna zachodzi zawsze przy spotkaniu nauczyciela i ucznia; każdy komunikat zawiera w sobie treść ale także pewną relację – nauczyciel przekazując treści nauczania wyraża relację wobec uczniów, zakłócenia na poziomie relacji mogą, więc zaburzyć proces kształcenia; partnerzy w rozmowie ulegają wpływowi nadawanych przez siebie komunikatów; każda komunikacja zawiera elementy cyfrowe, czyli niewerbalne i analogowe, czyli werbalne – do zaburzeń dochodzi, gdy nie ma korelacji między nimi; komunikacja zachodzi na poziomie symetrycznym między równorzędnymi partnerami lub komplementarnym, gdy partnerzy dopełniają się – pierwszy typ ma miejsce w rozmowie dwóch nauczycieli, a drugi w kontaktach nauczyciela z uczniem. Schulz von Thun rozszerzył drugi z aksjomatów o dwa kolejne obok treści i relacji aspekty przekazu, autoprezentację i szczególnie obecny w nauczaniu apel. Świadomy rozmówca może zanalizować każdy komunikat pod względem tych czterech jego części.

Ważnym elementem dobrej komunikacji jest znajomość trzech zmiennych aspektów relacji (Rogers): rozumienia przez nadawcę uczuć, jakie mu towarzyszą, akceptacji dla rzeczywistości, jaką przedstawia rozmówca i szczerości w wyrażaniu emocji w komunikatach. Rozpoznając, w którym momencie dochodzi do zakłócenia można z powodzeniem walczyć z nieporozumieniami. Wyróżnia się sześć umiejętności niezbędnych do skutecznego prowadzenia dialogu: parafrazowanie, sprawdzanie czy odniesione przez adresata wrażenie było zamierzeniem nadawcy, opisywanie zachowań rozmówców, własnych zachowań, myśli i uczuć.  Wreszcie metakomunikacja, czyli rozmowa o samej komunikacji, analiza własnych błędów, oczekiwań i celów może wydatnie przyczynić się do jej polepszenia. Opisane przez profesora teoretyczne aspekty komunikacji pokazują, że choć jest ona trudna i wymagająca wysiłku, można ją trenować z wykorzystaniem tej wiedzy. Jest to zadanie dla dyrektorów, którzy mogą dzięki temu polepszyć funkcjonowanie swoich szkół.