Projektowane rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz stanowi wykonanie upoważnienia zawartego w art. 35 ust 6 ustawy o systemie oświaty. Określa cele nadzoru pedagogicznego, zadania kuratora oświaty, dyrektora szkoły lub placówki. Ponadto w rozporządzeniu określony jest wykaz stanowisk w urzędach organów sprawujących nadzór pedagogiczny, kwalifikacje niezbędne do sprawowania nadzoru pedagogicznego oraz kwalifikacje osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz, o których mowa w art. 35 ust. 5a ustawy.

Dotychczas problematykę objętą projektem rozporządzenia regulowało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz. U. Nr 67 z 1999 r., póz. 759).

Aktualnie obowiązujące rozporządzenie sformułowane jest nieprecyzyjnie, nie definiuje pojęć związanych z nadzorem pedagogicznym, nie określa zadań w zakresie organizacji i wykonywania nadzoru przez organy do jego sprawowania uprawnione. Brak jednoznacznie sprecyzowanego przedmiotu, celów, zadań, form sprawowania nadzoru, a także zasad mierzenia jakości pracy szkół i placówek oraz ich wspomagania. W rzeczywistości, sprawowanie nadzoru pedagogicznego sprowadzone zostało do „mierzenia jakości" pracy szkół i placówek oraz do sporządzania „raportów" z wyników mierzenia. Dowolność określania przez kuratorów wymagań stawianych szkole nie pozwalała w skali ogólnopolskiej ocenić stanu oświaty, jakości pracy szkół i placówek, wskazać kierunków zmian w zakresie organizacji szkół, planowania ich rozwoju, wspomagania nauczycieli i dyrektorów szkół w uzyskiwaniu wysokiej jakości i efektywności pracy. Wyniki kontroli organizacji i funkcjonowania nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty i dyrektorów szkół i placówek przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli oraz wyniki kontroli i badań prowadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w tym zakresie potwierdzają potrzebę dokonania zmian w tym podstawowym akcie prawnym, regulującym sprawowanie nadzoru pedagogicznego. Konieczne jest także zwiększenie skuteczności nadzoru kuratora oświaty oraz umocnienie jego pozycji w stosunku do organów prowadzących szkoły i placówki w procesie osiągania przez nie najwyższej jakości pracy.
Zasada oddzielenia zadań realizowanych przez organ prowadzący szkołę od zadań spełnianych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny uzyskała powszechną aprobatę. Nie można nie zauważyć jednak pewnych tendencji do ograniczania roli kuratora oświaty przez samorządy, które w znacznej części dofinansowują szkoły i placówki z własnych funduszy. Szczególnie ważne jest więc wypracowanie przez kuratora i jego pracowników osobistego autorytetu. Istota tego autorytetu polegać powinna nie na autorytecie „władzy," a na uznaniu roli, jaką wypełnia nadzór pedagogiczny. Dlatego wielką wagę należy przywiązywać zarówno do kwalifikacji merytorycznych pracowników kuratorium jak i do ich postaw etycznych oraz umiejętności pracy i współdziałania zarówno z dyrektorami szkół jak i przedstawicielami władzy samorządowej.

W projektowanym rozporządzeniu wprowadzony jest słowniczek podstawowych pojęć związanych z nadzorem pedagogicznym (§ 1).
Jasno określony został cel nadzoru pedagogicznego i sposoby jego osiągania (§ 2 ust. l), zasady sprawowania nadzoru pedagogicznego (§ 2 ust.2 - 5), zakres i zasady mierzenia jakości pracy szkół i placówek (§ 3), zakres pomocy udzielanej szkołom i placówkom przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny oraz instytucje wspomagające (§ 7) oraz zadania w zakresie sprawowania nadzoru pedagogicznego przypisane organom sprawującym ten nadzór: kuratorowi oświaty (§ 5) oraz dyrektorowi szkoły (§ 6).

Kurator oświaty został upoważniony do rozszerzania standardów oceny jakości pracy szkoły lub placówki o elementy wynikające z tradycji, specyfiki regionu i regionalnej polityki oświatowej (§ 3 ust.3) a także do decydowania o zakresie prowadzonego zewnętrznego mierzenia jakości pracy w szkołach i placówkach posiadających dokumenty potwierdzające wdrożony system zarządzania j akością(§ 3 ust. 4).

Określono zakres mierzenia jakości w szkołach i placówkach niepublicznych (§ 3 ust. 5).

Określono ogólnopolskie uniwersalne standardy oceny jakości pracy szkół i placówek (załącznik nr l) i przykładowe wskaźniki ich osiągania. Będą one podstawą do prowadzenia zewnętrznego mierzenia jakości pracy szkół i placówek prowadzonego przez organ nadzoru pedagogicznego i oceny jakości ich pracy. Zakres mierzenia będzie uzależniony od specyfiki nadzorowanej szkoły lub placówki.

Wprowadzone po raz pierwszy standardy oceny nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratora oświaty (załącznik nr 2) umożliwią jednolite, porównywalne w całym kraju badanie jakości sprawowania nadzoru pedagogicznego. Będą one stanowić punkt odniesienia przy ocenie jakości sprawowania nadzoru pedagogicznego przez kuratora oświaty oraz sprawności i efektywności realizowania zadań przez jego aparat pomocniczy (kuratorium oświaty).

Dzięki wprowadzeniu przepisów określających formy działalności wspomagającej (§ 7), kurator oświaty oraz instytucje takie jak: zakłady kształcenia nauczycieli, placówki doskonalenia nauczycieli, centralna i okręgowe komisje egzaminacyjne, szkoły wyższe, biblioteki pedagogiczne, poradnie psychologiczno - pedagogiczne, będą mogły w sposób skoordynowany - z istotnym udziałem kuratora oświaty - wspomagać szkoły i placówki w osiąganiu wysokiej jakości ich pracy.

W projekcie rozporządzenia określono stanowiska, których zajmowanie wymaga kwalifikacji pedagogicznych oraz wymagania kwalifikacyjne do sprawowania nadzoru pedagogicznego. Wprowadzono, jako wymóg konieczny, ukończenie kursu kwalifikacyjnego do sprawowania nadzoru pedagogicznego (§ 8 ust.2 pkt l lit. d) prowadzonego przez centralną lub wojewódzką placówkę doskonalenia nauczycieli. Wymóg ten, dla nowo zatrudnianych pracowników w ministerstwach i kuratoriach oświaty na stanowiskach, których zajmowanie wymaga kwalifikacji pedagogicznych, ma obowiązywać od l września 2005 roku. Jest to związane z czasem niezbędnym na odbycie kursu kwalifikacyjnego, którego ramowy program zatwierdza minister właściwy do spraw oświaty i wychowania. W związku z projektowaną nową regulacją finalizowane są prace nad zakresem tematycznym kursu.

Z uwagi na ważność problemu wprowadzono zapis o powierzeniu przez kuratora oświaty, osobie zatrudnionej na stanowisku wizytatora lub starszego wizytatora, koordynowania nadzoru nad przestrzeganiem praw ucznia i praw dziecka w szkole lub placówce (§ 9). Jest to realizacja licznych wniosków, próśb, postulatów napływających z różnych środowisk, a także potrzeba wzmocnienia nadzoru nad tym zadaniem, wyodrębnionym w nowelizacji ustawy o systemie oświaty.

Zmieniona została treść przepisu dotyczącego zlecania prowadzenia badań i opracowywania ekspertyz. Istota zmiany dotyczy zlecania badań i opracowywania ekspertyz osobom, które posiadają specjalistyczną wiedzę z zakresu zleconych badań.
Sprecyzowano, co powinno być określone w zleceniu (§ 10).

Proponuje się, aby projektowane rozporządzenie weszło w życie od l września 2003 r. z wyjątkiem § 8 ust. 2 pkt 2 lit. d, który wszedłby w życie od l września 2005 r.

Proponowany projekt rozporządzenia tworzy stabilne warunki niezbędne do poprawy jakości sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Adresowany jest przede wszystkim do organów sprawujących nadzór pedagogiczny (kuratorów oświaty, dyrektorów szkół i placówek, resortów prowadzących szkoły), którym jednoznacznie określono zadania w tym zakresie, a także do wszystkich współuczestniczących w budowaniu jakości pracy szkół i placówek (społeczność szkolna, organy prowadzące), przy których aktywnym udziale szkoły i placówki powinny dążyć do osiągania stanu opisanego w standardach. Tylko współpraca wszystkich zainteresowanych podnoszeniem jakości pracy szkoły lub placówki przyniesie pożądane jakościowo zmiany.

Zadania nadzoru pedagogicznego, określone dla kuratorów oświaty i dyrektorów szkół, de facto nie są nowe. Są one w praktyce realizowane. Wprowadzenie szczegółowych w tym zakresie zapisów, których nie ma w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu, sankcjonuje jedynie stan faktyczny.

Wprowadzone w załączniku nr l ogólnopolskie standardy oceny jakości pracy szkół i placówek pokazują modelowe zasady funkcjonowania szkół i placówek i jednocześnie stanowić będą punkt odniesienia przy prowadzonym przez organy nadzoru mierzeniu jakości pracy szkół i placówek.

Koncepcja opracowania standardów jakości pracy szkół i placówek nie jest pomysłem nowym i zaskakującym dla środowiska. Obecnie obowiązujące rozporządzenie daje kuratorom oświaty autonomię w zakresie budowania standardów jakości pracy szkół i placówek działających na terenie ich województwa. Rozwiązanie to funkcjonuje od czterech lat, jednak nie okazało się trafne, nie stwarza bowiem możliwości porównywania i wnioskowania o jakości pracy szkół w całej Polsce.
Nowym rozwiązaniem dla nadzoru jest wprowadzenie standardów ogólnopolskich, które powstały z wykorzystaniem wojewódzkich standardów. Przy ich tworzeniu zaangażowani byli wizytatorzy kuratoriów, dyrektorzy szkół, nauczyciele, eksperci. Ogólnopolskie standardy są realizacją wielu postulatów i wniosków formułowanych zarówno na podstawie prowadzonych przez NIK i MENiS kontroli, jak również napływających ze środowisk oświatowych. Przeniesienie zadania kuratora na Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu nie stworzy nowych, negatywnych skutków oddziaływania na organy nadzoru pedagogicznego. Jednolite wymagania pozwolą na dokonywanie analiz i ocen w skali ogólnopolskiej.

Wprowadzone w załączniku nr 2 standardy oceny jakości nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty pozwolą na prowadzenie przez ministra kontroli w urzędach kuratorów oświaty według jednakowych zasad. Umożliwią także uprawnione wnioskowanie o jakości nadzoru pedagogicznego prowadzonego w różnych województwach oraz w skali kraju a także projektowanie kierunków zmian i rozwiązań legislacyjnych usprawniających lub doskonalących system oświaty.

Projektowana regulacja nie spowoduje istotnych długookresowych następstw w rozwoju społecznym i gospodarczym. Projekt rozporządzenia został umieszczony na stronie intemetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu a także przekazany do zaopiniowania resortom oraz następującym związkom zawodowym i partnerom społecznym :

15. Zarząd Główny Związku Zakładów Doskonalenia Zawodowego

16..Towarzystwo Wiedzy Powszechnej

17. Związek Rzemiosła Polskiego

18. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Kadry Kierowniczej Oświaty

19. Forum Związków Zawodowych

20. Stowarzyszenie Oświatowców Polskich

21. Krajowe Porozumienie Rodziców i Rad Rodziców

Projekt rozporządzenia został pozytywnie zaopiniowany 16 lipca br. na posiedzeniu Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Wejście w życie rozporządzenia nie spowoduje dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Przepisy rozporządzenia będą realizowane w ramach corocznie planowanych w budżetach właściwych ministrów i wojewodów wydatków na zadania oświaty i wychowania.

Z punktu widzenia oceny skutków regulacji projektowane rozporządzenie nie będzie miało wpływu na rynek pracy, konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki oraz sytuacje i rozwój regionalny.

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.