powrót

                          MINISTERSTWO

         EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU

                          DEPARTAMENT

PRAGMATYKI ZAWODOWEJ NAUCZYCIELI

Warszawa, 2005-04-29

Odpowiedzi na pytania II Ogólnopolskiej Konferencji Kadry Kierowniczej Oświaty przekazane przy piśmie z dnia 14 marca 2005 r.

Pytania dotyczące przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.):

I. Ad art. 3

1. Warunkiem odbywania stażu na kolejny stopień awansu jest zatrudnienie zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć w jednej lub łącznie w kilku szkołach (art. 3 pkt 1 oraz art. 22 ust. 3 i 4 ustawy – Karta Nauczyciela).

Zgodnie z art. 11 ustawy – Karta Nauczyciela dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela stopniem awansu zawodowego.

W świetle przepisów art. 10 ust. 7, 8, 9 i 10 ustawy – Karta Nauczyciela zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji możliwe jest wyłącznie w przypadku łącznego wystąpienia następujących przesłanek:

1)             zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego,

2)             braku możliwości zatrudnienia osoby posiadającej wymagane kwalifikacje,

3)             wyrażenia zgody przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny na zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji.

Do takiego nauczyciela nie stosuje się przepisów rozdziału 3a ustawy – Karta Nauczyciela, co oznacza, w szczególności, iż nie może on odbywać stażu na kolejny stopień awansu zawodowego. Dla celów płacowych jest traktowany jak nauczyciel stażysta.

Nauczycielowi można zatem powierzyć wyłącznie nauczanie takiego przedmiotu lub prowadzenie takich zajęć, do których posiada wymagane kwalifikacje. Odpowiednio do wymiaru realizowanych zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych ustala się wymiar zatrudnienia nauczyciela. Przepisy art. 10 ustawy – Karta Nauczyciela stwarzają możliwość zatrudnienia nauczyciela w niepełnym wymiarze zajęć, niezależnie od posiadanego stopnia awansu zawodowego. Warunkiem ubiegania się o kolejne stopnie awansu jest zatrudnienie w wymiarze co najmniej ½ etatu.

Należy zwrócić uwagę, że jedyny wyjątek od wskazanej powyżej zasady, uzależniającej możliwość odbywania stażu na kolejny stopień awansu zawodowego od spełniania wymagań kwalifikacyjnych, ustanowiono w przepisach wprowadzających nową koncepcję statusu zawodowego nauczycieli, tj. w przepisach art. 7 ust. l i 6 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 ze zm.). W przepisach tych uregulowano następujące kwestie:

1)      określono status nauczycieli zatrudnionych w dniu wejścia w życie ustawy, tj. w dniu 6 kwietnia 2000 r.

– nauczyciele zatrudnieni podstawie mianowania uzyskali z tym dniem stopień nauczyciela mianowanego z mocy prawa i stali się nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowania (art. 7 ust. 1),

– nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć i nieposiadający wymaganych kwalifikacji uzyskali z tym dniem stopień nauczyciela stażysty z mocy prawa i stali się nauczycielami zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę (art. 7 ust. 6),

2)      zastrzeżono, że z nauczycielami, którzy nie posiadają wymaganych kwalifikacji, stosunek pracy wygaśnie z dniem 31 sierpnia 2006 r., o ile wcześniej nauczyciele ci nie uzupełnią kwalifikacji lub nie zostanie z nimi rozwiązany stosunek pracy w odrębnym trybie; nauczyciele stażyści zobligowani są ponadto do uzyskania w tym terminie stopnia nauczyciela kontraktowego (art. 7 ust. 1 i 6).

Wskazane przepisy dotyczą wyłącznie nauczycieli, którzy byli zatrudnieni w szkole w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r., tj. w dniu 6 kwietnia 2000 r. Przepisy te nie stanowią jednak podstawy ani do zatrudniania obecnie nauczycieli niespełniających wymagań kwalifikacyjnych, ani też do przydzielania nauczycielom zajęć, do prowadzenia których nie posiadają wymaganych kwalifikacji.

Nauczyciele, o których mowa w art. 7 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r., mogli rozpocząć odbywanie stażu odpowiednio na stopień nauczyciela dyplomowanego lub nauczyciela kontraktowego przed uzupełnieniem kwalifikacji. Niezależnie od tego, wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego nauczyciele ci mogą złożyć dopiero po uzupełnieniu kwalifikacji, w przeciwnym razie przepis art. 9b ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela obliguje odpowiednio dyrektora szkoły lub organ sprawujący nadzór pedagogiczny do odmowy nadania odpowiednio stopnia nauczyciela kontraktowego lub dyplomowanego. W świetle przepisów art. 9b ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela jednym z warunków nadania kolejnego stopnia awansu jest bowiem spełnianie wymagań kwalifikacyjnych.

2. Należy zwrócić uwagę, że odpowiedzi na pytania w opinii „38 pytań w sprawie znowelizowanej Karty Nauczyciela” dotyczą stanu prawnego obowiązującego w dniu 6 kwietnia 2000 r. Cytowana opinia dotyczyła uzyskania w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r., tj. w dniu 6 kwietnia 2000 r., stopnia nauczyciela kontraktowego z mocy prawa na podstawie art. 7 ust. 3 tej ustawy. W świetle obecnego brzmienia przepisów art. 10 i 11 ustawy – Karta Nauczyciela nauczycielowi można powierzyć wyłącznie nauczanie takiego przedmiotu lub prowadzenie takich zajęć, do których posiada wymagane kwalifikacje. Odpowiednio do wymiaru realizowanych zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych ustala się wymiar zatrudnienia nauczyciela.

II. Ad. art. 6a

Ustawa – Karta Nauczyciela nie zawiera regulacji odnoszących się do podniesionych kwestii. Ocena pracy nauczyciela jest elementem nadzoru pedagogicznego, zatem uchybienia podmiotów dokonujących tej oceny mogą być badane i korygowane w tym trybie.

III. Ad. art. 9d

1. Modyfikacja ścieżki awansu zawodowego dokonana ustawą z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845) polega przede wszystkim na wprowadzeniu obligatoryjnych terminów ograniczających możliwość rozpoczęcia stażu na kolejny stopień awansu zawodowego. W poprzednim stanie prawnym staż taki nauczyciel mógł rozpocząć bezpośrednio po uzyskaniu awansu na stopień niższy. Wskutek wprowadzenia obligatoryjnych przerw minimalna długość ścieżki awansu uległa wydłużeniu z 7 do 10 lat: najwyższy stopień awansu zawodowego można uzyskać po 10 latach od chwili podjęcia pracy w szkole.

Z dniem podjęcia pracy w szkole nauczyciel z mocy prawa uzyskuje stopień nauczyciela stażysty i obligatoryjnie rozpoczyna 9 – miesięczny staż na stopień nauczyciela kontraktowego. Jeżeli uzyska pozytywną ocenę dorobku zawodowego za okres stażu oraz akceptację komisji po rozmowie kwalifikacyjnej, dyrektor szkoły nadaje mu stopień nauczyciela kontraktowego (po roku pracy w szkole).

Po przepracowaniu kolejnych 2 lat w szkole jako nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż w wymiarze 2 lata i 9 miesięcy na stopień nauczyciela mianowanego. Jeżeli uzyska pozytywną ocenę dorobku zawodowego za okres stażu oraz zda egzamin przed komisja egzaminacyjną, organ prowadzący szkołę nadaje mu stopień nauczyciela mianowanego (po 6 latach pracy w szkole).

Po przepracowaniu kolejnego roku w szkole jako nauczyciel mianowany może rozpocząć staż w wymiarze 2 lata i 9 miesięcy na stopień nauczyciela dyplomowanego. Jeżeli uzyska pozytywną ocenę dorobku zawodowego za okres stażu oraz akceptację komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego i rozmowie, organ sprawujący nadzór pedagogiczny nadaje mu stopień nauczyciela dyplomowanego (po 10 latach pracy w szkole).

2. Zgodnie z art. 9d ust. 5 Karty Nauczyciela w przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż urlop wypoczynkowy, trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. Czy przez „miesiąc” należy rozumieć 30 dni?

Ustawa – Karta Nauczyciela nie precyzuje tej kwestii, zatem przyjąć należy zasadę wyrażoną w art. 57 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego: terminy określone w miesiącach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.

Przykład: jeżeli okres zwolnienia lekarskiego nauczyciela rozpoczął się w dniu 30 stycznia, to okres miesięcznej nieobecności nauczyciela w pracy upływa w dniu 28 lutego lub 29 lutego w roku przestępnym. Jeżeli zatem nauczyciel nie przystąpi do pracy w dniu 1 marca, okres stażu ulega przedłużeniu o czas trwania zwolnienia lekarskiego.

3. Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy składają wniosek o podjęcie odpowiednio postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w tym samym roku kalendarzowym, w którym uzyskali pozytywną ocenę dorobku zawodowego za okres stażu.

W poprzednim stanie prawnym nauczyciele ci byli zobligowani złożyć wniosek o podjęcie odpowiednio postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w terminie 14 dni od dnia uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Zmiana tej regulacji związana jest z wprowadzeniem dwóch podstawowych terminów rozpatrzenia wniosków i wydania przez uprawnione organy stosownych decyzji administracyjnych (31 sierpnia i 31 grudnia).

Wystawianie przez dyrektora szkoły oceny dorobku zawodowego nauczyciela w sylwestra wydaje się mało prawdopodobne, ale gdyby taki przypadek wystąpił – winien zostać rozpatrzony indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danej sprawy.

4. Uwzględnienie w arkuszu organizacyjnym szkoły liczby nauczycieli, w podziale na stopnie awansu zawodowego, przystępujących do postępowań kwalifikacyjnych lub egzaminacyjnych w roku szkolnym, którego dotyczy dany arkusz organizacyjny oraz wskazanie terminów złożenia przez nauczycieli wniosków o podjęcie tych postępowań, jest niezwykle ważne dla sporządzenia planu finansowego szkoły na kolejny rok budżetowy. Dlatego też dyrektor szkoły winien starannie zebrać dane w tym zakresie, np. poprzez deklaracje składane przez nauczycieli.

Należy pamiętać, że dochowanie należytej staranności w tym zakresie warunkuje możliwość prawidłowego zaplanowania środków na wynagrodzenia nauczycieli.

IV. Ad art. 9g

W skład komisji kwalifikacyjnej i egzaminacyjnej dla nauczycieli powołuje się dyrektora szkoły, który zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela reprezentuje szkołę na zewnątrz i jest przełożonym służbowym nauczycieli. Jeżeli dyrektor nie może uczestniczyć w pracach komisji, może go zastąpić wicedyrektor, bądź inny upoważniony nauczyciel.

V. Ad art. 9h

1. Przepisy rozdziału 3a ustawy – Karta Nauczyciela, dotyczące systemu awansu zawodowego nauczycieli, przewidują w art. 9h ust. 1 pkt 2 i ust. 2 odrębny tryb nadzorczy wobec czynności wszystkich organów uczestniczących w postępowaniu o nadanie stopnia awansu zawodowego.

Nadzór ten sprawują:

1) organy sprawujące nadzór pedagogiczny w stosunku do:

- dyrektorów szkół,

- organów prowadzących szkoły,

- komisji kwalifikacyjnych powoływanych przez dyrektora szkoły,

- komisji egzaminacyjnych powoływanych przez organy prowadzące szkoły;

2) właściwi ministrowie w stosunku do:

- organów sprawujących nadzór pedagogiczny,

- komisji kwalifikacyjnych powoływanych przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny.

Przepis art. 9h ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela przewiduje bezwzględną nieważność z mocy prawa każdej czynności podjętej w postępowaniu o nadanie stopnia awansu zawodowego z naruszeniem przepisów prawa.

Postępowanie nadzorcze wszczyna się z urzędu. Ma ono charakter nadzoru legalnościowego i dotyczy oceny zgodności danej czynności z przepisami następujących aktów prawnych:

- ustawy – Karta Nauczyciela,

- rozporządzenia w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli,

- rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

W razie stwierdzenia naruszenia prawa, odpowiednio organ sprawujący nadzór pedagogiczny lub właściwy minister zobligowany jest stwierdzić nieważność danej czynności w drodze decyzji administracyjnej.

Na przykład: w przypadku stwierdzenia, że dyrektor szkoły ustalił ocenę dorobku zawodowego nauczyciela nie zasięgając opinii rady rodziców, organ sprawujący nadzór pedagogiczny wydaje decyzję administracyjną stwierdzającą nieważność tej czynności dyrektora szkoły, bowiem jest ona niezgodna z przepisem art. 9c ust. 6 ustawy – Karta Nauczyciela.

2. W świetle przepisów art. 9b ust. 4, 6 i 7 ustawy – Karta Nauczyciela postępowanie w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego jest dwuinstancyjnym postępowaniem administracyjnym, do którego mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Stopień awansu zawodowego nadaje w drodze decyzji administracyjnej:

1) nauczycielowi stażyście stopień nauczyciela kontraktowego – dyrektor szkoły;

2) nauczycielowi kontraktowemu stopień nauczyciela mianowanego – organ prowadzący szkołę;

3) nauczycielowi mianowanemu stopień nauczyciela dyplomowanego – organ sprawujący nadzór pedagogiczny;

4) nauczycielom, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 oraz art. 9e ust. 3, odpowiedni stopień – właściwy minister.

W przypadku niespełnienia przez nauczyciela warunków, o których mowa w art. 9b ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, dyrektor szkoły lub właściwy organ, o którym mowa w ust. 4 pkt 2-4, odmawia nauczycielowi, w drodze decyzji administracyjnej, nadania stopnia awansu zawodowego. Organami wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w sprawie nadania lub odmowy nadania stopnia awansu zawodowego są odpowiednio:

 1)  w stosunku do dyrektora szkoły - organ prowadzący szkołę;

 2)  w stosunku do organu prowadzącego szkołę - organ sprawujący nadzór pedagogiczny;

3)  w stosunku do organu sprawującego nadzór pedagogiczny - właściwy minister.

Zgodnie z zasadą dwuinstancyjności postępowania sprawa dotycząca nadania stopnia awansu zawodowego jest rozpoznawana i rozstrzygana po raz pierwszy przez organ I instancji, który jest uprawniony do nadania lub odmowy nadania danego stopnia awansu w drodze decyzji administracyjnej. Od decyzji wydanej przez organ I instancji nauczycielowi służy odwołanie do organu wyższego stopnia (organ II instancji), który po ponownym rozpoznaniu sprawy wydaje decyzję administracyjną na podstawie art. 138 § 1 lub 2 Kodeksu postępowania administracyjnego. Decyzja wydana przez organ II instancji jest ostateczna.

Instytucja stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnych znajduje zastosowanie w przypadkach określonych w art. 156 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego. Właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia.

Na przykład: w przypadku stwierdzenia, że stopień nauczyciela kontraktowego został nadany nauczycielowi z rażącym naruszeniem przepisów prawa (art. 156 § 1 pkt 2 Kpa), właściwym do stwierdzenia nieważności aktu nadania tego stopnia jest organ prowadzący szkołę, który jest organem wyższego stopnia w stosunku do dyrektora szkoły.

3. Przepisy ustawy – Karta Nauczyciela nie zawierają odrębnych regulacji odnoszących się do takiej sytuacji, w której równocześnie toczy się postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności aktu nadania stopnia nauczyciela kontraktowego oraz postępowanie egzaminacyjne na stopień nauczyciela mianowanego. Wydaje się jednak, że w takim przypadku postępowanie w sprawie nadania kolejnego stopnia awansu może być przeprowadzone dopiero po zakończeniu postępowania w sprawie weryfikacji aktu nadania poprzedniego stopnia.

VI. Ad art. 10

1. Zgodnie z art. 11 ustawy – Karta Nauczyciela dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela stopniem awansu zawodowego.

Jeżeli zatem staż odbywany na stopień nauczyciela kontraktowego uległ przedłużeniu z przyczyn określonych w art. 9 ust. 5 ustawy – Karta Nauczyciela i nie zakończy się do końca roku szkolnego, stosunek pracy można nawiązać z tym nauczycielem na podstawie umowy o pracę na czas określony na jeden rok szkolny. Należy podkreślić, że umowa o pracę zawarta na czas określony wygasa z upływem okresu, na który została zawarta, a przedłużenie stażu nie obliguje dyrektora szkoły do nawiązania kolejnego stosunku pracy z nauczycielem.

2. Stwierdzenie nieważności aktu nadania stopnia nauczyciela kontraktowego oznacza, iż nauczyciel posiada stopień stażysty. Stosunek pracy z nauczycielem stażystą nawiązuje się w szkole na podstawie umowy o pracę na czas określony.

3. W świetle przepisów art. 10 ust. 7, 8, 9 i 10 ustawy – Karta Nauczyciela zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji możliwe jest wyłącznie w przypadku łącznego wystąpienia następujących przesłanek:

4)             zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego,

5)             braku możliwości zatrudnienia osoby posiadającej wymagane kwalifikacje,

6)             wyrażenia zgody przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny na zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji.

Nauczycielowi można zatem powierzyć wyłącznie nauczanie takiego przedmiotu lub prowadzenie takich zajęć, do których posiada wymagane kwalifikacje. Odstępstwo od tej zasady wymaga uzyskania zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

VII. Ad art. 23 ust. 1 pkt 2 oraz art. 27 ust. 2

Należy zwrócić uwagę, że przepis art. 23 ust. 1 pkt 2 dotyczy rozwiązania stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, natomiast przepis art. 27 ust. 2 – rozwiązania stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Zróżnicowanie zasad dotyczących rozwiązania stosunku pracy zawartego na podstawie mianowania i na podstawie umowy o pracę jest wynikiem konsekwentnego działania ustawodawcy. W szczególności zróżnicowanie to dotyczy ochrony trwałości stosunku pracy: stosunek pracy zawarty na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie – Karta Nauczyciela, podczas gdy zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy rozwiązanie umowy o pracę zawartej z nauczycielem na czas nieokreślony następuje z końcem roku szkolnego, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem.

VIII. Ad art. 73.

Zgodnie z treścią art. 73 ust. 1 i 2 ustawy – Karta Nauczyciela, nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole, dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia, w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, w wymiarze nie przekraczającym jednorazowo 1 roku. Nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne.

W wyroku z dnia 24 grudnia 2003 r. PK 72/03 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że „nabycie prawa do emerytury” zostało użyte w ustawie – Karta Nauczyciela w takim znaczeniu, w jakim występuje w przepisach dotyczących świadczeń emerytalno – rentowych. Nie jest ono zatem równoznaczne z przejściem na emeryturę, czy też z zamiarem skorzystania z tego świadczenia wyrażającym się złożeniem stosownego wniosku. Zgodnie z art. 100 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do świadczeń powstaje w dniu spełnienia wszystkich warunków, od których uzależnione jest to prawo. Nabycie prawa do emerytury następuje z chwilą spełnienia ostatniego z wymaganych warunków. Przepisy art. 24 ust. 1 i art. 27 ust. 1 tej ustawy określają, że wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jednakże osiągnięcie tego wieku nie zawsze jest warunkiem koniecznym do nabycia prawa do emerytury. Szereg przepisów określa warunki wystarczające do nabycia prawa do emerytury osób, które nie osiągnęły tego wieku (np. art. 29 i 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Do takich przepisów należy również art. 88 Karty Nauczyciela, który stanowi, że nauczyciele mający 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, mogą po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy przejść na emeryturę. Na podstawie tego przepisu nauczyciel nabywa prawo do emerytury w dniu, w którym osiągnął 30-letni okres zatrudnienia i dwudziestoletni okres pracy w szczególnym charakterze.

Ustalenie uprawnienia nauczyciela do urlopu dla poratowania zdrowia wymaga wnikliwej analizy przebiegu zatrudnienia nauczyciela na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach osobowych. W myśl przepisu art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) dyrektor szkoły jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole nauczycieli i decyduje w sprawach wynikających ze stosunku pracy nauczyciela. Ocena spełniania przez nauczyciela warunków uprawniających do skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia należy zatem do wyłącznej kompetencji dyrektora szkoły. Nauczycielowi spełniającemu określone ustawą warunki dyrektor szkoły, jako pracodawca, udziela urlopu dla poratowania zdrowia zgodnie ze wskazaniem lekarza. Roszczenie nauczyciela w sprawie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia stanowi roszczenie wynikające ze stosunku pracy, a zatem ocena jego zasadności należy do właściwości sądu pracy zgodnie z art. 91c ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela. Prawomocny wyrok sądu jest wiążący dla nauczyciela i dyrektora szkoły.

IX. Ad art. 87

Nauczycielowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, który przepracował w szkole co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy. Wynagrodzenie, o którym mowa, oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Określenie „ostatnio pobierane wynagrodzenie” odnosi się do osobistego zaszeregowania nauczyciela, zatem dla ustalenia wysokości odprawy nie ma znaczenia przebywanie nauczyciela na zwolnieniu lekarskim bezpośrednio przed odejściem na emeryturę.

X. Odpowiedź na pytania dotyczące terminów złożenia sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego przez nauczyciela, sporządzenia projektu oceny dorobku zawodowego nauczyciela przez opiekuna stażu oraz ustalenia przez dyrektora szkoły oceny dorobku zawodowego nauczyciela:

Maksymalne terminy dotyczące tych zagadnień, wskazane w ustawie – Karta Nauczyciela oraz w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. Nr 260, poz. ) mają na celu zabezpieczenie interesu nauczyciela, który kończy staż w terminie i jest zdecydowany złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w terminie do 30 czerwca. Jest oczywiste, że w takim przypadku nauczyciel winien ze swej strony jak najszybciej złożyć dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji stażu – złożenie tego sprawozdania pod koniec czerwca wyklucza praktycznie możliwość uzyskania oceny dorobku zawodowego w terminie umożliwiającym złożenie wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego do 30 czerwca.

Należy zwrócić uwagę, że dyrektor szkoły może zwrócić się do rady rodziców o wyrażenie opinii jeszcze w maju przed zakończeniem stażu nauczyciela, podobnie opiekun stażu może wcześniej zacząć przygotowywać projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela: można przypuszczać, że tylko w wyjątkowych sytuacjach ostatnie dni stażu przesądzają o opinii rady rodziców, bądź ocenie opiekuna stażu.

Mając na względzie fakt, że terminowe zakończenie szkolnego etapu ubiegania się o kolejny stopień awansu zawodowego (zakończenie stażu i procedury ustalania przez dyrektora szkoły oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu) zbiega się w czasie z zakończeniem zajęć dydaktycznych i rozpoczęciem okresu urlopowego nauczycieli, ustawodawca ustanowił dodatkowy termin składania wniosków o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego do dnia 31 października.

XI. Odpowiedź na pytania dotyczące rozporządzenia w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli:

1. Zgodnie z przepisami § 2, 3 i 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (…) kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkołą i placówkach wymienionych w tych przepisach posiada w szczególności osoba, która legitymuje się dyplomem ukończenia studiów magisterskich lub wyższych zawodowych na kierunku (specjalności) zgodnym lub zbliżonym z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć, która ponadto posiada przygotowanie pedagogiczne.

W wyroku z dnia 12 maja 2004 r. (sygn. akt U 1/04) Trybunał Konstytucyjny uznał, że upoważnienie kuratora oświaty do ustalenia, czy dany kierunek (specjalność) studiów jest zbliżony z nauczanym przedmiotem (rodzajem prowadzonych zajęć), wykracza poza granice upoważnienia zawartego w art. 9 ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela, co narusza przepis art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.

Od dnia ogłoszenia tego wyroku, tj. od dnia 31 maja 2004 r., kuratorzy oświaty nie ustalają zbliżoności kierunku studiów z nauczanym przedmiotem (rodzajem prowadzonych zajęć) na podstawie § 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288 ze zm.).

Oceny kwalifikacji w oparciu o ten przepis dokonuje dyrektor szkoły przy nawiązywaniu z nauczycielem stosunku pracy.

Przez kierunek (specjalność) zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć należy rozumieć kierunek (specjalność) dający dostateczną wiedzę merytoryczną z ich zakresu. Ustalenie „zbliżoności” możliwe jest wyłącznie w przypadku, gdy program studiów odpowiada zakresowi podstawy programowej dla danego przedmiotu lub rodzaju zajęć. Należy podkreślić, że dokonane przez dyrektora szkoły (placówki) ustalenie kierunku (specjalności) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu podlega nadzorowi ze strony kuratora oświaty i może być zakwestionowane w trybie nadzoru pedagogicznego na podstawie art. 33 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zgodnie z tym przepisem nadzorowi pedagogicznemu podlega w szczególności zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami. Oceny zasadności ustalenia „zbliżoności” przez dyrektora szkoły dokonuje się także w procedurze awansu zawodowego. W świetle art. 9b ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela jednym z warunków nadania kolejnego stopnia awansu zawodowego jest bowiem spełnianie wymagań kwalifikacyjnych. Organ nadający stopień jest zatem zobligowany dokonać oceny merytorycznej w tym zakresie.

2. Przepis § 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze, w poszczególnych typach szkół i placówek (Dz. U. Nr 89, poz. 826 z późn. zm.) stanowi, iż stanowisko dyrektora zespołu szkół lub placówek może być powierzone nauczycielowi mianowanemu lub dyplomowanemu, który posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole lub placówce wchodzącej w skład zespołu, w której wymagania kwalifikacyjne wobec nauczycieli są najwyższe oraz spełnia wymagania określone w § l pkt 2-8.

Szczegółowe wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska nauczyciela w poszczególnych typach szkół i placówek określają przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (…).

Wymagania te są zróżnicowane co do poziomu wykształcenia. Stanowisko nauczyciela w gimnazjum może, co do zasady, zajmować nauczyciel posiadający ukończone studia wyższe (magisterskie lub zawodowe), natomiast stanowisko nauczyciela w szkole podstawowej i w przedszkolu może także zajmować nauczyciel legitymujący się ukończeniem zakładu kształcenia nauczycieli.

W świetle powyższego, osoba przystępująca do konkursu na stanowisko dyrektora zespołu szkolno – przedszkolnego, w skład którego wchodzi przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum, powinna posiadać kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w gimnazjum.

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w gimnazjum, zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. posiada w szczególności osoba, która legitymuje się dyplomem ukończenia:

- studiów magisterskich na kierunku (specjalności) zgodnym lub zbliżonym z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć, która ponadto posiada przygotowanie pedagogiczne,

- studiów magisterskich na kierunku innym niż nauczany przedmiot lub rodzaj prowadzonych zajęć, która ponadto posiada przygotowanie pedagogiczne i ukończyła studia podyplomowe z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć.           

Osoba legitymująca się dyplomem ukończenia studiów magisterskich w zakresie nauczania początkowego nie posiada kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela w gimnazjum, zatem nie spełnia wymogów kwalifikacyjnych uprawniających do ubiegania się o stanowisko dyrektora zespołu szkolno – przedszkolnego, w skład którego wchodzi przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum.