Uzasadnienie

Powołanie Instytutu ma być jednym z przedsięwzięć, których celem jest przełamanie kryzysu wychowawczego w naszym kraju. Utworzenie Instytutu będzie odpowiedzią na istniejące potrzeby i zarazem swoistym znakiem czasu. Instytut powstanie w czasie, gdy podważona jest prawda o człowieku i coraz bardziej zamazane są pojęcia dobra i zła, a na margines zepchnięto takie wartości jak patriotyzm i poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne. Jeżeli chcemy żyć w kraju, który ma przyszłość, musimy podjąć zbiorowy wysiłek, by odwrócić się od metod wychowania, które powodują stępienie wrażliwości młodego pokolenia na dobro, piękno i prawdę; musimy na nowo odkrywać odpowiedź na pytanie jak wychować młodzież na przyzwoitych ludzi.

Inicjatywa powołania instytutu wynika z przekonania, że wychowanie młodego pokolenia jest zadaniem rodziny i szkoły, ale także państwa, do którego obowiązków należy stwarzanie właściwych warunków, w których odbywa się wychowanie oraz wspomaganie rodzin i instytucji zajmujących się wychowaniem młodzieży. Aktualnie brak jest wyrazistości domowego i szkolnego wychowania, na które satysfakcjonujący wpływ mieliby rodzice i nauczyciele. Głównym problemem jest brak dojrzałej i wewnętrznie spójnej koncepcji wychowania. Utracił aktualność tradycyjny model rodziny i klasyczny archetyp szkoły, a w efekcie znacząco osłabił się autorytet domu i szkoły, jako podmiotów wychowujących. Bardzo wielu rodziców stara się jak najlepiej wychować swoje dzieci, nauczyciele podejmują w szkołach heroiczne niekiedy wysiłki, a mimo to często ponoszą porażki. Niezbędne jest, aby dom i szkoła odzyskały autorytet, a wówczas liczba niepowodzeń wychowawczych w naszym kraju będzie zdecydowanie mniejsza.

Społeczny odbiór obecnej sytuacji jest negatywny. Mający świadomość problemu, a zarazem zostawieni samym sobie rodzice i nauczyciele przeżywają liczne wątpliwości i niepokoje w odniesieniu do własnych kompetencji i metod wychowawczych. Doświadczają poczucia bezradności i beznadziei - wielu usilnie poszukuje pomocy i wsparcia, a przynajmniej wskazówek dotyczących rozwiązywania problemów wychowawczych. Świadczy o tym narastające zapotrzebowanie na pomoc psychologiczno-pedagogiczną, nawet na płatne usługi w tym zakresie. Wśród dzieci i młodzieży wzrasta liczba zjawisk patologicznych: zwiększa się liczba zagrożonych uzależnieniami, uczestniczących w grupach psychomanipuiacyjnych, popełniających czyny karalne, nasila się agresja i przemoc. Poczucie dyskomfortu i zagrożenia nasilają media, z natury poszukujące sensacji, w przesadny sposób relacjonujące incydentalne wydarzenia świadczące

0 niewłaściwym wychowaniu młodego pokolenia. Niewydolność wychowawczą rodziców znacząco nasilają czynniki zewnętrzne, związane z koniecznością funkcjonowania w warunkach transformacji, konkurencyjnego rynku pracy i wysokiego bezrobocia.

Problemy wychowawcze mają szczególnie często rodzice nastolatków, które wymagają szczególnie troskliwej i kompetentnej opieki wychowawczej. Badania wskazują (Raport wykonany, w ramach międzynarodowych badań nad Zachowaniami Zdrowotnymi Młodzieży Szkolnej prowadzonych we współpracy z Biurem Regionalnym dla Europy Światowej Organizacji Zdrowia - HBSC-Health Behaviour In School-ąged Chiidren: A WHO Collaborative Cross-national Study, pod kierownictwem prof. dr hab. med. Barbary Woynarowskiej), że duży odsetek nastolatków (32-60%) odczuwa różne dolegliwości i negatywne stany emocjonalne. Sygnalizuje to, że duża część nastolatków nie doświadcza, na co dzień, pełnego dobrostanu psychicznego, co może wyjaśniać ich nieprawidłowe zachowania, w tym także ryzykowne. Nastolatki często mają poczucie dużego obciążenia pracą szkolną, a także rzadko pozytywnie oceniają relacje między uczniami w klasie.

Poważny niepokój budzą przemiany obyczajowe w zakresie używania alkoholu przez młodzież oraz używanie substancji psychoaktywnych (Raport Komendy Głównej Policji o zjawiskach patologii społecznej, stanie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz przedsięwzięciach w zakresie prewencji kryminalnej w 2004 roku) Porównanie wyników badań z lat 1995, 1999 i 2003 wskazuje na utrwalanie się alkoholizmu w naszym społeczeństwie. Niepokojący jest znaczny wzrost liczby ujawnionych nieletnich po spożyciu alkoholu (o ponad 33% wzrostu w roku 2004 w stosunku do roku poprzedniego). Skutkuje to zwiększeniem udziału nietrzeźwych sprawców czynów karalnych wśród ogółu nieletnich sprawców.

Analiza danych statystycznych dotyczących przestępczości narkotykowej w 2004 r. wskazuje, ze w zakresie czynów objętych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii odnotowano, odnotowano 10 900 czynów nieletnich (2003r. - 7776, 2002r. - 7358). Stwierdzono wyraźny wzrost liczby (o 9,3 % w stosunku do roku poprzedniego) nieletnich, którym udowodniono popełnienie czynów karalnych. Popełnili oni o 10,0 % więcej czynów karalnych niż przed rokiem. Tendencja wzrostowa wystąpiła również wśród nieletnich sprawców, którzy nie ukończyli 13 roku życia.

Nauki pedagogiczne nie pomagają rozwiązywać tych problemów. Różnorodne, niespójne, a nawet sprzeczne ze sobą koncepcje pedagogiczne często mają charakter eksperymentalny, a proponowane strategie postępowania nie przystają do rzeczywistości. Ten stan pogłębia zagubienie wielu grup rodziców, wywołując u nich poczucie winy i odbierając nadzieję. Są wśród nich rodzice małych dzieci, rodzice dzieci z dysharmonią rozwojową i opóźnieniem w rozwoju, zagrożonych uzależnieniami i uciekających w świat wirtualny oraz rodzice dzieci wybitnie uzdolnionych. Sytuacja ta jest niewątpliwie wyzwaniem dla całego społeczeństwa, przede wszystkim dla rodziców, nauczycieli i wychowawców, organizacji pomocowych, różnego rodzaju stowarzyszeń, ale także dla środków masowego przekazu.

Wyniki badań pedeutologicznych pozwalają na sformułowanie tezy, iż polski nauczyciel nie jest właściwie przygotowany do podejmowania problemów związanych z wychowaniem. Utworzenie Instytutu służyć będzie pomocą w lepszym przygotowaniu nauczycieli do tych zadań wychowawczych. Jakość kształcenia w polskich szkołach i uczelniach oraz poziom rozwoju nauki stanowią podstawę do zapewnienia dynamicznego i trwałego, opartego na wiedzy i kompetencjach rozwoju naszego kraju. Jedynie odpowiednio wychowana i wykształcona młodzież będzie wstanie kontynuować odbudowę Rzeczypospolitej, zapewnić jej systematyczny wzrost gospodarczy i prowadzenie przemyślanej i skutecznej polityki ekonomicznej. Tylko właściwie wychowani młodzi ludzie będą potrafili i chcieli dbać o prawidłowy rozwój społeczny Polski, obejmujący prowadzenie polityki społecznej umożliwiającej wszystkim obywatelom solidarne korzystanie ze wzrostu gospodarczego, ograniczenie strefy ubóstwa i wykluczenia, zapewnienie bezpieczeństwa wynikającego z zaufania do państwa.

Zgodnie z preambułą do ustawy o systemie oświaty „Nauczanie i wychowanie -respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata". Powyższe sformułowania stanowić mają podstawę działalności Narodowego Instytutu Wychowania. Szczególne znaczenie będzie mieć powrót do kształtowania postaw patriotycznych, który jest bardzo istotnym elementem w programie działań na rzecz odrodzenia wychowawczej funkcji szkoły. Wychowanie jest procesem - dzieje się w każdym momencie życia dziecka: w domu, w szkole, na wakacjach oraz wszędzie tam, gdzie młody człowiek przebywa - wszystko co się dzieje wokół dziecka ma znaczenie wychowawcze. Wychowanie dzieci i młodzieży nie polega na pouczaniu i różnego rodzaju „akcjach" i świadomość tego musi być upowszechniana zwłaszcza wśród rodziców i nauczycieli.

Szkoła oraz organizacje i stowarzyszenia zajmujące się wychowaniem muszą w swej działalności uwzględniać wolę rodziców. Zadaniem tych podmiotów jest wspomaganie i uzupełnianie wychowania rodzinnego. Dlatego misją Narodowego Instytutu Wychowania będzie m.in. promowanie zasady pomocniczości.

Narodowy Instytut Wychowania ma być autonomiczną działająca w oparciu o ustawę instytucją, której zadaniem będzie działanie na rzecz odrodzenia wychowania w Polsce. Każda instytucja i każdy obywatel powinien mieć prawo występowania do Instytutu z wnioskami dotyczącymi sfery wychowania dzieci i młodzieży. Instytut będzie wypełniał zadania, które w wielu krajach europejskich (Francja, Czechy, Węgry Portugalia, Luksemburg) wypełniają instytuty ds. młodzieży.

Narodowy Instytut Wychowania będzie nową instytucją w naszym państwie. Proponuje się dwa organy Instytutu: Prezesa Instytutu i Radę Instytutu.

Prezes Instytutu powoływany przez Sejm RP, za zgodą Senatu, na pięcioletnią kadencję, będzie niezależny od organów władzy państwowej. Prezesem Instytutu będzie obywatel polski wyróżniający się wiedzą i doświadczeniem w dziedzinie wychowania dzieci i młodzieży oraz dużym autorytetem osobistym. Corocznie, nie później niż do 31 maja, Prezes Instytutu będzie składał Sejmowi i Senatowi informację o działalności Instytutu.

Prezes Instytutu będzie powoływał na okres 3 lat Radę Instytutu liczącą 40 osób. Rada ma być organem konsultacyjnym i opiniodawczym. Sposób doboru członków Rady gwarantuje proporcjonalny udział przedstawicieli różnych środowisk i instytucji z całej Polski. Taki sposób doboru członków Rady umożliwia spotkanie się na tym forum osób reprezentujących różne doświadczenia i poglądy na sprawy wychowania.

Ocena skutków regulacji (OSR)

1. W zakresie wskazania podmiotów, na które oddziałuje projekt ustawy:

Ustawa dotyczy wszystkich rodziców, dzieci i młodzieży, nauczycieli i wychowawców, szkół, placówek, instytucji państwowych oraz organizacji i instytucji pozarządowych zajmujących się problematyką wychowania dzieci i młodzieży.

2. Konsultacje społeczne:

Projekt ustawy skierowany zostanie do zaopiniowania następującym partnerom społecznym: [...] Ogólnopolskie Stowarzyszenie Kadry Kierowniczej Oświaty,

Wyniki konsultacji zostaną omówione w uzasadnieniu ustawy.

3. Ocena skutków finansowych dla budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego:

Narodowy Instytut Wychowania będzie państwową osobą prawną finansowaną bezpośrednio z budżetu państwa.

W tym celu w ustawie budżetowej wyodrębniona zostanie odpowiednia część.

Gospodarka finansowa Instytutu realizowana będzie zgodnie z przepisami ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249 poz. 2104).

Docelowo przewiduje się, że w Instytucie zatrudnionych będzie ok. 100 osób (w tym Prezes i nie więcej niż trzech zastępców). Wysokość środków na wynagrodzenia osób zatrudnionych w Instytucie określona zostanie w ustawie budżetowej na dany rok.

40 członków Rady Instytutu - jako ciało opiniodawcze - nie będzie otrzymywało wynagrodzenia.

Średnie miesięczne wynagrodzenie osób zatrudnionych w Instytucie szacuje się w wysokości ok. 5.200 zł (brutto).

W roku 2007 szacuje się, że koszt funkcjonowania Instytutu wyniesie ok. 11.240.000 zł, z tego:

• wynagrodzenia 100 osób zatrudnionych (wraz z pochodnymi) 6.240.000 zł, (ok. 100 osób x 5.200 x 12 m-cy),

• pozostałe wydatki pozapłacowe 5.000.000 zł.

Instytut rozpocznie swoją działalność z dniem 1 stycznia 2007 r. Środki niezbędne dla rozpoczęcia prac organizacyjno - technicznych w 2006 r. pochodzić będą z rezerwy ogólnej Rady Ministrów. Szacuje się, że w roku 2006 niezbędne będą środki w wysokości 2.642.000 złotych z tego:

• wynagrodzenie osób przygotowujących Instytut: (20 osób x 5.200 zł x 6 m-cy = 624.000 zł),

• wyposażenie Instytutu w niezbędny sprzęt biurowy 2.000.000 złotych. Ustawa nie spowoduje skutków finansowych dla jednostek samorządu terytorialnego.

4. Ocena wpływu ustawy na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość oraz rozwój regionalny:

Zakłada się, że ustawa może w perspektywie wieloletniej wpłynąć na sytuację i rozwój regionalny. Projektowana regulacja spowoduje istotne długookresowe pozytywne następstwa w rozwoju społecznym kraju.

5. Opinia o zgodności z prawem Unii Europejskiej:

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.

6. Termin wejścia w życie ustawy:

Proponuje się wejście w życie ustawy z dniem 1 stycznia 2007 r.