JAK RADZIĆ SOBIE Z AGRESYWNYM UCZNIEM.
Wykład. Dr n. hum. Ewa Sokołowska

Doktor nauk humanistycznych Ewa Sokołowska zaprezentowała skuteczne, sprawdzone sposoby pracy z uczniami wykazującymi agresywne zachowania. W czasie swojego wykładu przywołała trzy kluczowe publikacje:

1.   “Jak postępować z agresywnym uczniem. Zmiana sposobu myślenia i działania.” Ewa Sokołowska, wydawnictwo Fraszka Edukacyjna.

2.   “Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole.” Grażyna Katra, Ewa Sokołowska. Wolters Kluwer Polska S.A.

3.   “Poradnictwo psychologiczne.” Czesław Czabała, Sylwia Kluczyńska. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Prelegentka przedstawiła programy przeciwdziałania agresji, których skuteczność badana jest od lat. W swoich założeniach odwołują się one do teorii psychologicznych, bazują na technikach behawioralnych i kognitywnych. Obecnie zachowania agresywne dzieci postrzega się jako złożony problem, na który należy spojrzeć przyjmując szerszą perspektywę. Nowoczesne programy opierają się na modelu środowiskowym, zgodnie z którym przyczyn agresywnych zachowań szuka się nie tylko w osobowości ucznia, ale też w jego najbliższym otoczeniu. Bierze się pod uwagę wrodzone, indywidualne cechy dziecka odpowiadające za prawdopodobieństwo wystąpienia tych zachowań (lęk, depresyjność, drażliwość, etc.), a także jego sytuację rodzinną. W tym wypadku pomoc psychologiczna nastawiona jest na zmianę wzorców rodzinnych. Niezbędna jest współpraca w szkole i porozumienie z rodziną dziecka, uwzględnienie mikro- i makrosystemu ucznia. Agresja może być uwarunkowana specyfiką grupy rówieśniczej (na przykład występowanie bullyingu) lub różnorakimi cechami środowiska szkolnego, takimi jak postawy nauczycieli, etos szkoły, jej klimat lub polityka. Równie ważną rolę odgrywają społeczne przekazy, na przykład przekonanie, że “chłopak powinien umieć się bić”. Tak więc interwencja powinna być adekwatnie dobrana do powodu zachowania agresywnego, jego podłoża.

Praca z uczniem koncentruje się na rozwoju jego zasobów: umiejętności działania na rzecz innych, nawiązywania przyjaźni, czego skutkiem jest zmniejszenie występowania agresywnych zachowań. Zaangażowanie lidera grupy rówieśniczej może być bardzo pomocne. Podstawą wszystkich podjętych strategii pomocy dziecku jest stworzenie z nim autentycznej więzi, w której uczeń obdarza zaufaniem specjalistę. W przedstawionej “wychowawczej” piramidzie Webster-Straton miłość, empatia, poświęcenie uwagi i umiejętność słuchania znajdują się w dolnych częściach piramidy. Kolejne poziomy to: wyznaczanie jasnych reguł i granic, wyznaczanie realistycznych celów, ignorowanie niektórych zachowań (takie jak dąsanie, etc.) oraz naturalne i logiczne konsekwencje działań. W zależności od rodzaju profilaktyki (pierwszorzędowej, drugorzędowej lub trzeciorzędowej) zmienia się cel działania terapeutycznego oraz dobór narzędzi i interwencji. Warto stosować pozytywne strategie wychowawcze - podczas spędzania wspólnego czasu okazywać ciepłe uczucia, odkrywać w zachowaniu dziecka jego mocne strony, doceniać wysiłek dziecka wkładany w poszukiwanie rozwiązań i ich realizowanie. Należy jednak pamiętać, że strategie poznawcze i behawioralna są skuteczne, jeśli stosuje się je w stały i świadomy sposób.

W ostatniej części wykładu Ewa Sokołowska podała przykład procedury czteroetapowej reakcji asertywnej oraz zastosowanie modelu społecznego uczenia się do zmiany zachowania, który przebiega w następujący sposób:

1.   Analiza funkcjonalna problemowego zachowania: w jakich okolicznościach występuje? Jak przebiega? Jak długo trwa?

2.   Wyciąganie konsekwencji (na przykład, wyłączanie komputera).

3.   Odebranie przywilejów (zastosować strukturę zdania: ponieważ nie zrobiłeś... straciłeś…).

Prelegentka wyjaśniła działanie niektórych mechanizmów uczenia się, takich jak warunkowanie klasyczne i instrumentalne, nieświadome wzmacnianie zachowań dziecka, uczenie się przez naśladowanie, obserwowanie, uczenie się nieasocjacyjne, torowanie oraz systematyczna desensytyzacja. Celem behawioralnej diagnozy i interwencji psychologicznej jest określenie bodźców, które wymagają zmiany oraz określenie reakcji, które należy wzmocnić.