Aldona Fornalik dyrektor Szkoły Podstawowej w Kamieńcu Praca wychowawcza szkoły

              Zbliża się okres szkolnych rekolekcji wielkopostnych. Są różne zdania na temat wykorzystania tych kilku dni. Jedni uważają, że to dni stracone, inni że to kolejne ferie, jeszcze inni że to nudne dni.

            Problem rekolekcji interesował mnie już dawno. Chciałam aby te dni były wykorzystane tak ja na to zasługują. Na początku to już ponad 10 lat temu kiedy rekolekcje pojawiły się w kalendarzu szkolnym w mojej szkole rekolekcje odbywały się tylko w kościele a jednocześnie były tam dzieci od klas I do VIII. Powiem uczciwie, że nie byłam tym zachwycona – nie wiem czy nie były to dni stracone? Dzieci 6-7 letnie i młodzież 15-letnia w jednym miejscu słuchające tego samego kazania. Nie dziwiłam się, że albo jedne się nudziły albo drugie. Po kilku latach zaczęło się trochę zmieniać – słyszało się że gdzieś bywają szkoły, w których odbywają się ciekawe spotkania, interesujące lekcje wychowawcze, zajęcia plastyczne, które to pomagają w pełni zrozumieć nauki rekolekcjonisty.

Młodzież pragnie jasnego wykładu nauki Kościoła w interesujących ją problemach. Chcą tradycyjnego przekazu, ale postulują by było to czynione językiem młodych. Stąd wyzwoliły i wyzwalają się inicjatywy i różne propozycje co do możliwości zagospodarowania czasu rekolekcji różnymi ciekawymi formami, aktywizującymi dzieci i młodzież. Młodzież chce i potrzebuje takich form, które ukażą, iż oni są ważni, iż te dni są dla nich, ponieważ rzeczywistość w jakiej żyjemy jest trudną platformą ukazywania wiary. Dzisiejsza wiedza domaga się wejścia w dialog interdyscyplinarny wszystkich podmiotów życia szkolnego. Zajęcia rekolekcyjne w szkole oparte o dobrze przygotowane konspekty i scenariusze lekcji wychowawczych, doskonale przekładają się na katechezy w Kościele. Aby jednak temu wszystkiemu sprostać, przygotowanie rekolekcji należy zaczynać od początku roku szkolnego, a nie w ostatnim tygodniu przed ich rozpoczęciem. Konferencje w Kościele muszą „współgrać” z tematyką proponowaną dzieciom i młodzieży w szkole. To kolejna trudność do pokonania przez rekolekcjonistów.  Dlatego rekolekcje muszą być przygotowane od początku roku szkolnego, aby rekolekcjonista miał czas na przygotowanie scenariusza swoich zajęć w kościele. Tematyka wychowawcza poruszana w szkole musi mieć odbicie w nauce Chrystusa, z którą dzieci spotykają się w szkole i Kościele. Inaczej mówiąc – musi zaistnieć więź między wychowaniem w szkole, w Kościele i życiem. Dopiero tak zaplanowane i przeprowadzone rekolekcje szkolne mogą przynieść wszystkim korzyści.

W myśl rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych z dnia 14 kwietnia 1992r. (Dz. U. Nr 36, poz. 155 z 1992) oraz Rozporządzenie MEN z dnia 25 sierpnia 1993r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania religii w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 390), pieczę nad uczniami w czasie rekolekcji zapewniają katecheci. Kolejne jednak zdanie mówi, że szczegółowe zasady dotyczące organizacji są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą. Dokument mówi także wprost o organizujących rekolekcje. Zaangażowani w rekolekcje nie są więc jedynie katecheci. Każdy zdaje sobie sprawę, że dobre przygotowanie i przeprowadzenie rekolekcji wymaga współpracy wielu osób. Katecheta musi być jednak inspiratorem. Liczba zatrudnionych osób jest uzależniona od wielkości szkoły i rozmaitości działań duszpasterskich i wychowawczych. Niezbędna jest współpraca wszystkich nauczycieli szkoły, w której odbywają się rekolekcje. Udział nauczycieli może być zróżnicowany: od twórczego po opiekę. Przydział zadań dla poszczególnych osób na czas rekolekcji żadną miarą nie może odbywać się metodami „rozdzielczo-nakazowymi”. „Jeśli chcesz zbudować statek, nie zwołuj ludzi i nie rozdzielaj zadań, lecz ucz ich tęsknoty za dalekim i nie kończącym się morzem” (A. De Saint-Exupe`ry). To właśnie katecheta powinien ukazać wszystkim w szkole „głębię rekolekcji” tak, aby mieli świadomość, że biorą udział w „czymś” wychowawczo bardzo ważnym, w co rzeczywiście warto się zaangażować. Nie dlatego, że ktoś każe, ale dlatego, że przynosi to niekwestionowane korzyści uczniom.

Rekolekcje winny w zasadzie składać się z dwóch części: liturgicznej i duszpastersko-wychowawczej. Na pierwszą składają się: Msza Św., nabożeństwa, adoracja, sakrament pokuty, konferencje. Na drugą: różnego typu zajęcia warsztatowe, konkursy, inscenizacje, spotkania z „ciekawymi” ludźmi, koncerty, pielgrzymki, wycieczki. Dużym zainteresowaniem cieszą się spotkania z osobami niepełnosprawnymi i cierpiącymi.

Rekolekcje są ważnym okresem w pracy szkoły. Aby ten czas był należycie wykorzystany, należy odpowiedzieć sobie na pytanie – Dla kogo jest ten czas? Jest on dla dzieci – czas kształtowania postaw, charakteru, wprowadzenia w klimat osobowego spotkania z Bogiem. Dziecko ma okazję do przeżycia spotkania na jednej linii – bezpieczeństwa i przyjaźni: nauczycieli, księży i Boga. Ten czas jest również dla wychowawców, kiedy okres rekolekcji mogę wykorzystać na pracę wychowawczą, aby pomóc uczniowi odkryć wartości dla jego życia. Jest on również dla parafii – rekolekcje dają szansę na przyciągnięcie do siebie dzieci, pokazanie się z perspektywy innej, niż ta, którą znamy z niedzielnej Mszy Św. Ten okres jest także dla rodziców. To oni wysyłając dzieci na lekcje religii w szkole, oczekują od katechetów nie tylko wiedzy na temat wiary, ale również wychowania do wiary i do praktyk religijnych. Zatem jak nie spojrzeć na problem rekolekcji szkolnych, jest on złożony, a oczekiwania wobec rekolekcji przekraczają każdą pojedynczą próbę sprostania zadaniom. Jedynie połączony wysiłek wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za wychowanie dziecka może dać szansę na przeżycie i zrozumienie świata i siebie.

Aby zobaczyć co dzieci i młodzież interesuje na rekolekcjach przeprowadziłam ankietę wśród uczniów kl. VI i I i II kl. gimnazjum. Na podstawie tych wyników można na przykład planować rekolekcje.

Wyniki ankietowego rekonesansu wśród uczniów.

Badania przeprowadzono na próbie 150 uczniów ze szkół podstawowych i 213 uczniów z gimnazjum (z klas pierwszych 154 i z klas drugich 59) w roku szkolnym 2002/2003.

Tabela 1

Czy lubisz rekolekcje?	Szkoła Podstawowa	Gimnazjum
	Klasa VI	Klasa I	Klasa II
tak	92%	93%	97%
nie	9%	12%	8%
nie wiem	2%	---	---
brak odpowiedzi	2%	---	---

 

 

Tabela 2

Czy lubisz spędzać czas rekolekcji w szkole czy w kościele?	Szkoła podstawowa		Gimnazjum
	Klasa VI		Klasa I		Klasa II
	kościół	szkoła	kościół	szkoła	kościół	szkoła
	78%	43%	79%	17%	75%	30%
	Nigdzie – 3%		Nigdzie – 12%		Nigdzie – 5%

 

 

 

 

 

Tabela 3

Co lubisz najbardziej w kościele podczas rekolekcji?	Szkoła Podstawowa	Gimnazjum
	Klasa VI	Klasa I	Klasa II
modlitwy	11%	17%	20%
śpiew	64%	60%	83%
zespół muzyczny	28%	20%	34%
nauki rekolekcjonisty	47%	52%	44%
inne (np. scenki teatralne)	9%	3%	12%
brak odpowiedzi	8%	10%	3%

 

 

 

 

 

 

Tabela 4

Jakie zajęcia lubisz podczas rekolekcji w szkole?	Szkoła Podstawowa	Gimnazjum
	Klasa VI	Klasa I	Klasa II
wycieczki	31%	47%	29%
filmy	37%	47%	30%
konkursy piosenki religijnej	33%	41%	37%
prace plastyczne	36%	21%	39%
rozmowy z wychowawcami, katechetami	14%	17%	24%
prace techniczne	15%	6%	25%
inne	6%	2%	10%
brak odpowiedzi (np. nie są prowadzone zajęcia w szkole)	17%	10%	7%

 

Tabela 5

Co podobało ci się w ostatnio przeżytych rekolekcjach?	Szkoła Podstawowa	Gimnazjum
	Klasa VI	Klasa I	Klasa II
nauki rekolekcjonisty	39%	46%	49%
śpiew	22%	25%	22%
prace plastyczne	7%	0,6%	7%
prace techniczne	3%	---	7%
scenki teatralne	9%	1%	3%
zespół muzyczny	6%	---	5%
modlitwa	3%	2%	2%
spotkanie z siostrami zakonnymi	2%	2%	5%
film	2%	---	---
wszystko	10%	14%	5%
nic	11%	9%	10%
wycieczki	0,6%	---	---
konkursy	1%	---	2%
Droga Krzyżowa	0,6%	---	2%
rozmowy z wychowawcami	1%	---	---
układanie własnej modlitwy	0,6%	---	---
nie pamiętam	3%	4%	3%
organizacja	---	3%	---
brak odpowiedzi	7%	6%	7%

 

Pytanie 8

Które z ostatnio pamiętanych przez ciebie rekolekcji podobały ci się najbardziej i dlaczego? (w którym roku?)

Tego pytania nie  wzięto pod uwagę gdyż odpowiedzi w głównej mierze opierały się na podaniu roku, a to nic nie wnosi do potrzeb analizy ankiety.

 

Tabela 6

Co chciałbyś zmienić na rekolekcjach? Jak twoim zdaniem powinny wyglądać rekolekcje? Co chciałbyś aby w nich było?	Szkoła Podstawowa	Gimnazjum
	Klasa VI	Klasa I	Klasa II
nic nie zmieniać	57%	47%	37%
więcej śpiewu	22%	23%	27%
bardziej wesoło	5%	6%	20%
więcej modlitwy	5%	53%	---
więcej konkursów	9%	6%	17%
wycieczki do miejsc świętych	12%	12%	7%
dłużej trwać	14%	12%	10%
więcej prac plastycznych	5%	1%	---
więcej filmów	3%	3%	5%
scenki teatralne	3%	2%	5%
chodzić tylko do szkoły	---	0,6%	---
chodzić tylko do kościoła	3%	2%	2%
nie wiem	8%	2%	2%
wszystko	3%	4%	2%
rozmowy z dziećmi (indywidualne)	0,6%	4%	12%
krótsze (1h)	5%	8%	12%
brak odpowiedzi	3%	5%	2%

Obliczenia procentowe nie dają w badanej populacji 100% ze względu na to, że uczniowie udzielali często podwójnej odpowiedzi.

Procenty obliczono do rzeczywistej liczby w poszczególnych kategoriach pytań badanych uczniów.

           

            Idąc za głosem Ojca Świętego, widzimy, że czas szkolnych rekolekcji to szczególny czas darowany uczniom, ale przede wszystkim odpowiedzialnym za ich przeprowadzenie, to czas wielkich możliwości, czas autorytetów i ideałów, czas ewangelizacji i czekania na wyniki.

            Już ponad dziesięcioletnie doświadczenie rekolekcyjne zaowocowało bardzo dobrymi pomysłami, wyzwoliło w ludziach wiele pozytywnych doświadczeń. Są oczywiście i negatywne. Sukces jednak osiąga się tam, gdzie dla wszystkich (katechetów, nauczycieli, księży, proboszczów, dyrektorów, szkół, rodziców) czas rekolekcji jest ważny i gdzie wszyscy starają się zrozumieć potrzeby dzieci i młodzieży.

Jakkolwiek spojrzeć na rekolekcje szkolne zarówno dziecięce jak i młodzieżowe, jest to dzieło którym można wiele zrobić w duszach rekolektantów. Trzy dni wolne od zajęć lekcyjnych mogą być atrakcyjne, skupiające i angażujące. Mogą nieść prawdę, miłość, pobudzać do zastanowienia, refleksji, zatrzymania w gonitwie dnia codziennego, bądź żywego kontaktu z Bogiem. Takie rekolekcje mogą tworzyć także tradycję, która mobilizuje do udziału w nich.

Rekolekcje szkolne to także nadzwyczajna forma prowadzenia działań wychowawczych w szkole. Najgorsze, że nie każdy tak widzi te dni. Utarło się, że za te dni odpowiedzialni są katecheci i księża. A tymczasem, ze szkół dochodzą coraz bardziej niepokojące głosy o agresji, wulgaryźmie, apatii, narkotykach, przemoc w postaci tzw. „fali”, wymuszeniach... I zaczyna do nas dochodzić, że potrzeba tu szczególnych działań. Działań wszystkich, odpowiedzialnych za rzeczywistość szkolną. Taki jest dzisiejszy świat, w którym przyszło nam żyć. Trzeba więc szukać światełka w tunelu – tym światełkiem mogą być na przykład rekolekcje. Dorastająca młodzież, w okresie buntu związanego z dojrzewaniem, często odrzuca autorytet rodziców i nauczycieli, a przyjmuje oddziaływanie rówieśników. Aby ograniczyć niekontrolowany wpływ grup nieformalnych należy wspierać stowarzyszenia wychowawcze, sportowo-turystyczne oraz organizacje młodzieżowe i religijne. Dużą rolę w tej dziedzinie ma do odegrania szkoła, wspierająca i współpracująca z organizacjami, a także Kościół.

Dzięki współpracy nauczycieli i dyrekcji szkoły, rekolekcje mogą przynieść dobre efekty i kierunki działań wychowawczych w codziennym kontynuowaniu procesu wychowawczego. Współpraca szkoły z Kościołem może przynieść pozytywne rezultaty wychowawcze, które są przecież jednym z podstawowych zadań szkoły.

Mimo różnych problemów związanych z organizacją rekolekcji należy dołożyć starań, by znalazły się one w rocznym planie wychowawczym szkoły. Za program ten odpowiedzialni powinni być dyrektorzy szkół i wychowawcy klas, pedagog szkolny, psycholog. To właśnie oni powinni wraz z katechetą ustalić co jest „chorobą szkoły”. Wychowanie zawsze dokonuje się tam, gdzie jest kontakt osobowy między ludźmi. Maria Balsamska w książce „Rekolekcje szansą wychowawczą” wskazuje pewne rozwiązania np. zamieszczenie tematu i celów rekolekcji w planie wychowawczym szkoły, integracja szkoły z Kościołem w czasie realizacji zamierzeń wychowawczych rekolekcji, uruchomienie potencjału wychowawczego, organizacyjnego nauczycieli podczas przygotowania i przeprowadzenia rekolekcji, podział na małe grupy, do których można trafić poprzez kontakt osobowy.

            Z analizy ankiet wynika, że wielki procent dzieci i młodzieży uczęszcza na rekolekcje i dlatego warto ten krótki czas wykorzystać na działania wychowawcze. Zatem rekolekcje mogą być szansą dla młodego pokolenia w dobie kryzysu wartości, miłości, w dobie terroru...

            Na zakończenie wypowiedź Przemysława lat 16 oraz Tomasza lat 18 z ZSR w Lesznie.

„W tym roku nie byłem pozytywnie nastawiony do rekolekcji szkolnych. Planowałem z kolegą urwać się wcześniej – stało się inaczej. Rekolekcjonista zaciekawił mnie opowiadaniem o idolach młodzieżowych – muzykach rockowych. Często zachwycamy się nimi, nie znając ich rzeczywistego życia, które jest pełne kłamstwa, obłudy i grzechu. Podobało mi się jedno zdanie, które głęboko zapadło mi w pamięć: Niech Chrystus stanie się twoim Idolem, on nie chce abyś zmarnował swoje życie”.

„Podczas rekolekcji uświadomiłem sobie, że jestem potrzebny i otoczony życzliwymi osobami”.

 

 

Literatura

 

1. Ankiety rekolekcyjne 2001r.
2. Balsamska M. (red).: Rekolekcje szkolne szansą wychowawczą, Poznań 2000r.
3. Balsamska M. (red).: Czas refleksji. Przygotowanie rekolekcji szkolnych. Poznań 2001r.
4. Biblioteka Reformy MEN, Zeszyt 8 i 13 z 1999r.
5. Ozimek E. (red).: Jak wychowywać? Poznań 1999r.