powrót

Projekt

MINISTERSTWO
EDUKACJI NARODOWEJ l SPORTU

MINISTERSTWO
ZDROWIA

Założenia do systemu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi
i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania
Warszawa, styczeń 2003 r.

SPIS TREŚCI

1. Założenia systemu
2. Sytuacja prawna
3. Stan opieki zdrowotnej w środowisku nauczania i wychowania
4. Określenie problemu
5. Ocena sytuacji warunkująca realizację systemu
6. Główne elementy systemu

   VI.1. Zadania pielęgniarki/ higienistki szkolnej realizowane w szkolnym gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej

   VI.2. Zadania lekarza w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami

   VI.3. Profilaktyczna opieka stomatologiczna nad uczniami

   Vl.4 Nadzór merytoryczny nad jakością profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania

7. Finansowanie systemu
8. Wdrażanie systemu i harmonogram działań
9. Spodziewane efekty wdrożenia systemu
10. Monitorowanie stopnia zapewnienia profilaktycznej opieki zdrowotnej uczniom
11. Monitorowanie stanu zdrowia populacji w wieku szkolnym

Cel ogólny

System profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania ma na celu zapewnienie wszystkim uczniom dostępności do tej opieki i poprawę jej jakości jest zbieżny z celami operacyjnymi Narodowego Programu Zdrowia na lata 1996-2005.

Adresaci

Adresatami systemu są uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych (ponadpodstawowych) publicznych i niepublicznych oraz dzieci w wieku 6 lat uczęszczające do oddziałów przedszkolnych w szkołach i oddziałów dla dzieci 6- letnich w przedszkolach, którym należy, przed rozpoczęciem nauki w szkole, wykonać obowiązujące w tej grupie wieku badania profilaktyczne (testy przesiewowe oraz profilaktyczne badania lekarskie).

Na system składają się:

1) profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną w szkole;

2) profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;

3) profilaktyczna opieka stomatologiczna;

4) nadzór merytoryczny nad jakością opieki pielęgniarskiej, lekarskiej i stomatologicznej;

5) doskonalenie zawodowe pielęgniarek i higienistek szkolnych oraz lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej;

6) monitorowanie stanu zdrowia uczniów i realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad przedmiotową populacją.

Zaplanowanie i wdrożenie wszystkich elementów systemu jest niezbędne do zapewnienia odpowiedniej jakości opieki zdrowotnej.

1. Z dniem 1 stycznia 1999 r. utraciło moc prawną rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5 listopada 1992 r. w sprawie zakresu, organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniami (Dz. U. Nr 87, poz.441).

Rozporządzenie to gwarantowało uczniom możliwość uzyskiwania bezpłatnych świadczeń profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz orzeczeń o stanie zdrowia.

Świadczenia profilaktyczne obejmowały w szczególności:

2. W myśl przepisów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z1996 r. Nr 67, póz.329 z późn. zm.) tworzenie i prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów należy do  zadań własnych gmin, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych oraz podstawowych i gimnazjów specjalnych - do zadań powiatów, szkół o charakterze regionalnym i placówek o charakterze ponadregionalnym - do zadań samorządu województwa. W świetle ustawy, organy prowadzące szkoły publiczne są zobowiązane do zapewnienia warunków sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami. Zobowiązania te nie dotyczą szkół niepublicznych.

3. Na mocy nieobowiązujących w chwili obecnej przepisów ustawy z dnia 6 lutego 1997r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz.153 z późn. zm., art. 31), dzieciom i młodzieży przysługiwały świadczenia zdrowotne mające na celu zachowanie zdrowia oraz zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie. Świadczenia te zapewniały zakłady opieki zdrowotnej, indywidualne i grupowe praktyki pielęgniarskie i lekarskie lub inne osoby wykonujące zawód medyczny, na zasadach określonych w odrębnych przepisach - na podstawie umów z kasami chorych o udzielanie świadczeń medycznych. Kasy chorych zapewniały świadczenia zdrowotne z ubezpieczenia zdrowotnego w zakresie kompetencji lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (lekarza rodzinnego), pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania, higienistki szkolnej, pielęgniarki środowiskowej/rodzinnej, położnej środowiskowej/rodzinnej.

Świadczeniodawca, który podpisał kontrakt z kasą chorych odpowiadał za jakość i sposób ich wykonywania. Samorządność i samodzielność kas chorych, brak regulacji prawnych, a także brak jednolitych standardów postępowania powodowały występowanie nieuzasadnionych różnic w dostępności i jakości profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami.

4. Obecnie zakres i warunki sprawowania opieki zdrowotnej nad ubezpieczonymi regulują przepisy ustawy z 23 stycznia 2003r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz. U. Nr 45, póz. 391 z późn. zm.).

Na podstawie art. 50 ust. 5 tej ustawy Minister Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej i Sportu wydał rozporządzenie z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 130 z 2003 r. poz.1196).

Przedstawione w dokumencie założenia do systemu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania mają na celu ujednolicenie rozwiązań w sprawowaniu tej opieki w całym kraju.

Sytuacja w opiece profilaktycznej nad uczniami została przedstawiona na podstawie danych nadesłanych przez pełnomocników wojewody ds. nadzoru w opiece nad matką i dzieckiem z 16 województw, wizytacji w województwach, analizy rocznych sprawozdań o opiece zdrowotnej w placówkach oświatowo-wychowawczych za rok szkolny 2000/2001 (druk MZ- 06) oraz danych z Państwowego Zakładu Higieny (Zakład Epidemiologii oraz Samodzielna Pracownia Higieny Szkolnej).

W drugiej części (za rok szkolny 2001/2002) - na podstawie danych Zakładu Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka oraz dostępnych danych Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych.
-------------------------------
1) Opracowano na podstawie Sprawozdania z realizacji Programu Polityki Zdrowotnej Państwa w 2001r. - „Wdrożenie zadań i zasad funkcjonowania systemu nadzoru merytoryczno- organizacyjnego w opiece zdrowotnej nad matką i dzieckiem - część ogólna". Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, styczeń 2002r.

Placówki sprawujące profilaktyczną opieką nad uczniami

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami w skali kraju była bardzo zróżnicowana, w dużym stopniu zależna od treści kontraktów, jakie były zawierane przez kasy chorych ze świadczeniodawcami. Próby podejmowane przez Radę Krajowego Związku Kas Chorych (uchwała z 19 czerwca 2001), jak i Instytut Matki i Dziecka, w celu ujednolicenia systemu opieki zdrowotnej nad uczniami w całym kraju, nie przyniosły zamierzonych efektów z powodu braku odpowiednich regulacji prawnych. Notowano duże różnice między województwami dotyczące zarówno zakresu podejmowanej opieki jak i jej form.

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami była sprawowana w większości przez niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz indywidualne i grupowe praktyki lekarskie i pielęgniarskie, co odzwierciedlało tendencje do prywatyzowania placówek podstawowej opieki zdrowotnej, obserwowane w całym kraju. Z przeprowadzonej przez autorów opracowania "Wdrożenie zadań i zasad funkcjonowania systemu nadzoru merytoryczno- organizacyjnego w opiece zdrowotnej nad matką i dzieckiem" analizy wynika, że w stopniu zadowalającym realizowana była opieka nad uczniami przez indywidualne i grupowe praktyki pielęgniarskie, natomiast opieka nad uczniami sprawowana przez pielęgniarki środowiskowo-rodzinne, zatrudnione w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej, szczególnie na wsi, była niezadowalająca.

Miejsce wykonywania profilaktycznych świadczeń zdrowotnych dla uczniów

W zdecydowanej większości województw testy przesiewowe były wykonywane w gabinetach medycznych w szkołach. W małych szkołach, w których nie ma szkolnych gabinetów medycznych, testy przeprowadzane były w poradniach, gabinetach lekarza rodzinnego itp. Obowiązkowe szczepienia ochronne uczniów, w połowie województw były wykonywane w gabinetach medycznych w szkołach. Zakład Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny szacuje, że ok. 20% kart uodpornienia uczniów zostało zagubionych w związku ze zmianami organizacyjnymi, po 1.01.1999r. Powszechne profilaktyczne badania lekarskie uczniów (bilanse zdrowia) w większości województw były przeprowadzane w gabinetach lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (tab.1).

Tabela 1. Wybrane podstawowe profilaktyczne świadczenia zdrowotne i miejsce ich wykonywania (w tabeli podano liczbę województw).

W nawiasach dane z roku szkolnego 1999/ 2000, liczby bez nawiasów oznaczają dane z roku szkolnego 2000/2001.

*Poradnie publicznych oraz niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz gabinety lekarza rodzinnego

Wśród placówek realizujących zadania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami, istotną rolę odgrywały Poradnie Medycyny Szkolnej - pełniące funkcje koordynacyjne, szkoleniowe i nadzorcze. Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym nie dawała podstaw prawnych do finansowania tych placówek przez kasy chorych, co doprowadziło w ciągu kilku lat do radykalnego zmniejszenia ich liczby.

Liczba poradni medycyny szkolnej w latach 1997 - 2001

*dane z 13 województw

Według danych uzyskanych z 15 województw w roku szkolnym 2001/2002 funkcjonowało 18 Poradni Medycyny Szkolnej.

Wykonywanie powszechnych profilaktycznych badań lekarskich (bilansów zdrowia) i szczepień ochronnych

Według danych uzyskanych z 15 województw przez Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka, w roku szkolnym 2001/2002 odsetek uczniów 10, 14, 18-letnich, objętych powszechnymi profilaktycznymi badaniami lekarskimi (bilansami zdrowia), wynosił średnio 88-96% w zależności od klasy i miejsca zamieszkania uczniów, a w roku następnym uległ nieznacznemu zwiększeniu (88-98%) (sprawozdanie roczne MZ-06),

Zwiększył się również odsetek badanych uczniów 10 letnich ze szkół podstawowych w mieście i wynosił 96% (poprzednio 93%), na wsi utrzymywał się on na poziomie roku ubiegłego (93%). Ze względu na zmianę grup wiekowych uczniów, podlegających profilaktycznym badaniom lekarskim i zróżnicowaną ich realizację w poszczególnych województwach, dane za rok szkolny 2002/2003 nie mogą być porównywane z danymi z lat ubiegłych.

Wśród udostępnionych danych o wykonaniu obowiązkowych szczepień ochronnych w szkołach w roku szkolnym 2001/2002 (brak danych z 4 województw), stwierdza się zróżnicowanie w zależności od typów szkół oraz ich usytuowania terytorialnego (miasto, wieś). W szkołach podstawowych na wsi oraz w gimnazjach wiejskich odsetek ten jest najwyższy i wynosi około 80%, choć istnieją tu znaczące różnice między poszczególnymi województwami (np. w województwie łódzkim 99%, podlaskim 94%, natomiast w województwie zachodniopomorskim tylko 45% szkół prowadzi szczepienia ochronne w szkole)} W mieście, w szkołach podstawowych, gimnazjach, liceach i szkołach zawodowych oraz specjalnych, odsetek szkół realizujących szczepienia ochronne wynosi około 60-70% i tu również stwierdza się duże różnice: np. w województwie łódzkim wynosi on 97%, podczas gdy w zachodniopomorskim zaledwie 28%. Program profilaktyki próchnicy zębów był realizowany w około 60% szkół, z wyjątkiem szkół licealnych i zawodowych, w których odsetek szkół realizujących ten program był zdecydowanie niższy i wynosił odpowiednio 42% i 31%.

Zatrudnienie pielęgniarek oraz higienistek szkolnych w roku szkolnym 2001/2002

Na podstawie danych orientacyjnych, z poszczególnych województw, w roku szkolnym 2001/2002, liczbę pielęgniarek szkolnych szacowano na około 7000, natomiast higienistek na nieco ponad 600. Ze sprawozdania MZ-06 z roku 2000/2001 wynika, że w szkołach podstawowych na jedną pielęgniarkę przypadało średnio 1000-1100 uczniów, w gimnazjach 900-1000 uczniów, a w szkołach ponadgimnazjalnych około 1300 uczniów. Jeżeli takie liczby uczniów przypadających na jedną pielęgniarkę występowały na terenach wiejskich, oznaczało to, że jedna pielęgniarka opiekowała się szkołami z terenu całej gminy, co wpływało niekorzystnie na sprawowaną przez nią opiekę nad uczniami. W roku szkolnym 2001/2002 druk sprawozdawczy MZ- 6 nie zawierał tych informacji, można jednak przyjąć, z dużym prawdopodobieństwem, że liczba uczniów przypadająca na jedną pielęgniarkę nie uległa zwiększeniu.

Według informacji Instytutu Matki i Dziecka, w roku szkolnym 2001/2002, w większości przypadków jedna pielęgniarka sprawowała opiekę nad uczniami w dwóch, trzech a nawet w większej liczbie szkół. Według danych zawartych w drukach MZ-06 liczba uczniów w szkołach wszystkich typów w roku szkolnym 2001/2002 wynosiła 6361,8 tyś.. Objętych profilaktyczną opieką zdrowotną było 95% uczniów, z wyjątkiem szkół zawodowych, gdzie odsetek ten wynosił około 75%. Oznacza to, że co czwarty uczeń szkoły zawodowej nie był objęty profilaktyczną opieką zdrowotną przez pielęgniarkę.

Według danych Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych^ liczba dzieci i młodzieży objętej opieką z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej przez poszczególne kasy chorych w roku 2002 (w tym w funkcjonujących gabinetach medycznych w szkołach) wynosiła 6549,87 tyś. Liczba uczniów przypadająca na jeden etat pielęgniarki w 2002r. wynosiła od 438 - 797 (kasa lubelska) - do 1200 (zachodniopomorska, śląska, świętokrzyska); średnio 819, w zależności od decyzji kas chorych. Na uwagę zasługuje fakt, że w 2002r., w wyniku zawarcia umów z kasami, profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą sprawowali następujący świadczeniodawcy:

5) poradnictwo i wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego.

Zdrowie i edukacja są ściśle powiązane ze sobą. Dzieci zdrowe lepiej się uczą, a ludzi o wyższym poziomie wykształcenia charakteryzuje lepszy stan zdrowia. Powszechnie uważa się, że edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży w szkole jest najbardziej skuteczną i opłacalną inwestycją w długofalowym programie poprawy zdrowia społeczeństwa. Profilaktyczna opieka  zdrowotna nad uczniami obejmuje:

Populacja dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wymaga zapewnienia profilaktycznej opieki zdrowotnej ze względu na:

1) okres dynamicznego rozwoju fizycznego i psychospołecznego, w którym ujawnia się lub pogłębia wiele zaburzeń, w tym zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, układu ruchu, otyłość, zaburzenia dojrzewania;

2) utrzymującą się dużą częstość urazów i zatruć;

3) zwiększającą się częstość zaburzeń zdrowia psychospołecznego (tym stanów depresyjnych i zachowań samobójczych), związanych z trudnościami dorastania w gwałtownie zmieniającym się świecie;

4) zwiększającą się częstość zachowań ryzykownych dla zdrowia (palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie narkotyków, przedwczesna inicjacja seksualna, przemoc); nadal liczne niedostatki zachowań prozdrowotnych (np. mała aktywność fizyczna, nieprawidłowości w żywieniu);

5) potrzebę rozwiązywania problemów uczniów niepełnosprawnych i przewlekle chorych;

6) potrzebę wspierania uczniów pochodzących z rodzin znajdujących się w trudnych warunkach społeczno-ekonomicznych;

7) potrzebę wspierania uczniów wychowywanych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Wynikające z ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym samorządność i niezależność kas chorych oraz brak regulacji prawnych spowodowały, że:

Ponadto, negatywnym efektem reformy ochrony zdrowia stało się przeniesienie na rodziców całego ciężaru opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (wraz z odpowiedzialnością  za terminowe wykonywanie testów przesiewowych, lekarskich badań bilansowych itp.). Znaczna część rodziców, zwłaszcza z rodzin dysfunkcyjnych nie jest w stanie realizować tego zadania. Jest to związane z niskim poziomem wykształcenia tej grupy społeczeństwa, niedostatecznymi działaniami z zakresu edukacji zdrowotnej, wydłużeniem się czasu pracy zawodowej rodziców oraz innymi problemami społecznymi jak bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm. Wydłużanie się czasu pracy zawodowej rodziców utrudnia sprawowanie opieki zdrowotnej nad dzieckiem, w tym zgłaszanie się do lekarza pierwszego kontaktu na badania profilaktyczne.

Czynniki sprzyjające podjęciu działań naprawczych, to:

1) uwzględnienie wśród priorytetowych zadań rządu dwóch zadań dotyczących zdrowia dzieci i młodzieży, tj. opieki nad matką i dzieckiem oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania;

2) podjęcie ustaleń na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 26 października 2001 r., w których to ustaleniach Rada Ministrów zobowiązała Ministra Edukacji Narodowej i Sportu do opracowania w porozumieniu z Ministrem Zdrowia oraz Finansów i wniesienia pod obrady Rady Ministrów propozycji rozwiązań zmierzających do zapewnienia podstawowej opieki medycznej w szkołach publicznych. Na posiedzeniu w dniu 11 kwietnia 2002 r., rozpatrującym przedłożony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu i Ministerstwo Zdrowia program "Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania" Komitet Rady Ministrów zalecił zmianę nazwy i opracowanie dokumentu pt.: „Założenia do systemu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania".

3) wejście w życie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, umożliwiło:

4) odpowiednia liczba pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania oraz szkolnych, mogąca zapewnić sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej w szkolnych gabinetach profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej.

System uwzględnia zakres i organizację opieki nad uczniami na miarę możliwości finansowych państwa, zapewniając jednocześnie profilaktyczną opiekę zdrowotną wszystkim dzieciom i młodzieży szkolnej w kraju.

Według informacji przekazanych w IV kwartale 2003 roku przez kuratoria oświaty (w porozumieniu z jednostkami samorządu terytorialnego) w ok. 7200 szkołach są warunki lokalowe do utworzenia gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Nie oznacza to jednak rozwiązania problemu w skali całego kraju. Przy uwzględnieniu 3192 pomieszczeń zaadoptowanych w 2003 r., w roku 2004 może funkcjonować ponad 10 300 gabinetów.

W przypadku szkół o małej liczbie uczniów i zlokalizowanych w dużej odległości od siebie, profilaktyczna opieka zdrowotna nad tymi uczniami powinna być sprawowana w najbliższych placówkach podstawowej opieki zdrowotnej. W sytuacji zespołów szkół znajdujących się w jednym budynku (np. szkoła podstawowa i gimnazjum), przewiduje się utworzenie jednego gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Przy opracowywaniu planu zabezpieczenia świadczeń zdrowotnych uczniom z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej, punktem wyjścia powinna być liczba uczniów w danym zespole szkół, ponieważ od tego zależy, ile pielęgniarek będzie sprawowało w nim opiekę profilaktyczną. Przygotowane założenia do systemu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania uwzględniają także istniejące już gabinety w szkołach.

Głównymi elementami systemu są:

1) profilaktyczna opieka pielęgniarska - sprawowana przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną, których miejscem pracy jest gabinet profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej zlokalizowany w szkole;

2) profilaktyczna opieka lekarska, sprawowana przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej/ lekarza rodzinnego, w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń zdrowotnych (w szkolnym gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej przeprowadzane będą kwalifikacyjne badania lekarskie przed obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi);

3) profilaktyczna opieka stomatologiczna, sprawowana przez lekarzy stomatologów, z którymi zawarto umowy o udzielanie świadczeń zdrowotnych, przysługująca dzieciom i młodzieży na zasadach określonych w przepisach ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, w miejscu określonym w umowie.

Warunkiem sprawnego wdrożenia i funkcjonowania systemu w szczególności jest:

1) opracowanie i wdrożenie standardu praktyki pielęgniarki w środowisku nauczania i wychowania;

2) unowocześnienie metodyki badań przesiewowych i profilaktycznych badań lekarskich;

3) opracowanie zasad nadzoru merytorycznego;

4) nowelizacja dokumentacji medycznej ucznia.

VI. 1. Zadania pielęgniarki lub higienistki szkolnej realizowane w szkolnym gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przelekarskiei

Wymagane kwalifikacje pielęgniarki lub higienistki szkolnej w środowisku nauczania i wychowania

1. Odpowiednie wykształcenie pielęgniarki lub higienistki szkolnej (dyplom ukończenia szkoły) a w przypadku pielęgniarki również prawo wykonywania zawodu.

2. Ukończenie przez pielęgniarkę kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania (wskazane posiadanie przez pielęgniarkę specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania).

3. Ukończenie w miarę możliwości innych kursów dokształcających i specjalistycznych, w zależności od zakresu udzielanych świadczeń.

Zgodnie z zapisami zawartymi w „Krajowym Programie Działań na Rzecz Kobiet" - Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, przewiduje się (po zapewnieniu pielęgniarskiej profilaktycznej opieki zdrowotnej w szkolnych gabinetach profilaktycznych) sukcesywne szkolenie wszystkich pielęgniarek i higienistek szkolnych, w zakresie merytorycznego przygotowania ich do pomocy uczennicom i uczniom w rozwiązywaniu problemów związanych z dojrzewaniem seksualnym oraz dostępie do informacji o uzależnieniach, antykoncepcji i chorobach zakaźnych przenoszonych drogą płciową.

Doskonalenie zawodowe pielęgniarek i higienistek szkolnych

Wdrożenie nowego systemu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami, w ślad za tworzeniem nowych gabinetów, wymagać będzie:

1) zapewnienia odpowiedniej liczby pielęgniarek posiadających kwalifikacje do pracy w środowisku nauczania i wychowania;

2) organizacji doskonalenia w zakresie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania.

Liczba uczniów przypadających na jedną pielęgniarkę szkolną

Jedna pielęgniarka (w wariancie optymalnym) powinna objąć opieką 800 uczniów.

Dopuszcza się zwiększenie liczby uczniów do 1000. Zwiększanie liczby uczniów przypadających na jedną pielęgniarkę ponad tę wielkość prowadzić może do obniżenia jakości jej pracy.

Liczba uczniów objętych opieką pielęgniarki powinna być mniejsza niż 800 :

1) w szkołach specjalnych;

2) w szkołach z oddziałami integracyjnymi;

3) w szkołach zawodowych prowadzących naukę w warsztatach;

4) gdy pielęgniarka sprawuje opiekę w 2-3 mniejszych szkołach.

Liczba uczniów objętych opieką przez pielęgniarkę w szkołach specjalnych powinna być ustalana przed zawarciem umowy z Funduszem indywidualnie, w zależności od rodzaju placówki oraz stopnia niepełnosprawności uczniów.

VI. 2. Zadania lekarza w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami

Profilaktyczną opiekę lekarską nad uczniami sprawuje w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń zdrowotnych lekarz podstawowej opieki zdrowotnej /lekarz rodzinny, na którego liście zarejestrowany jest dany uczeń, zgodnie z deklaracjami wyboru lekarza złożonymi przez rodziców/ opiekunów prawnych lub faktycznych dziecka .

Do zadań lekarza w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami należy:

1) prowadzenie edukacji zdrowotnej uczniów i ich rodziców/opiekunów w czasie badań i wizyt lekarskich;

2) wykonywanie profilaktycznych badań lekarskich (bilansów zdrowia) w ustalonych grupach wiekowych (optymalnie - badania uczniów do 16 roku życia powinny odbywać się w obecności ich rodziców / opiekunów);

3) sprawowanie ciągłej profilaktycznej opieki lekarskiej nad uczniami z wykrytymi zaburzeniami stanu zdrowia, chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością, we współpracy z pielęgniarką lub higienistką szkolną, którym przekazuje niezbędne zalecenia i informacje oraz udziela konsultacji, w zakresie sposobu postępowania z uczniem;

4) współpraca ze specjalistami, do których kieruje podopiecznych w razie potrzeby;

5) czynne poradnictwo dla uczniów i ich rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych.

Lekarskie badania kwalifikacyjne uczniów do szczepień ochronnych, wykonywanych w gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej, będą się odbywały w szkole i będą finansowane przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną na podstawie umowy cywilno- prawnej z lekarzem.

Specjalistyczna opieka lekarska nad dziećmi i młodzieżą sprawowana jest na zasadach określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia.

VI. 3. Profilaktyczna opieka stomatologiczna nad uczniami

Każdy uczeń powinien mieć zapewnioną lekarską opiekę stomatologiczną, sprawowaną w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń zdrowotnych, najlepiej zlokalizowanym w pobliżu szkoły. Narodowy Fundusz Zdrowia kontraktuje również świadczenia stomatologiczne udzielane uczniom w funkcjonujących szkolnych gabinetach stomatologicznych. Profilaktyczną opiekę stomatologiczną nad uczniami sprawują, na zasadach przyjętych w ustawie o Narodowym Funduszu Zdrowia, lekarze stomatolodzy, którzy podpisali z płatnikiem kontrakt na udzielanie świadczeń zdrowotnych, w tym lub wyłącznie na rzecz uczniów (kontrakt szkolny).

W przypadku kontraktu mieszanego, obejmującego zarówno ubezpieczonych dorosłych jak i uczniów, udział świadczeń zdrowotnych udzielanych uczniom nie powinien być mniejszy niż 40%.

System przewiduje stworzenie warunków preferencyjnych dla lekarzy stomatoogów udzielających profilaktycznych świadczeń zdrowotnych uczniom - w kontraktach szkolnych - poprzez zwolnienie świadczeniodawcy z obowiązku m. in.:

a) pracy w soboty i święta,

b) zapewnienia opieki całodobowej,

c) zapewnienia zastępstwa na okres urlopu przypadającego w okresie wakacji i ferii zimowych.

d) ponadto, w kontrakcie szkolnym dopuszcza się 10% udział świadczeń zdrowotnych na rzecz dorosłych (tak pracowników szkół, jak i innych ubezpieczonych).

Z powyższych względów - przewiduje się zachowanie obecnie funkcjonujących gabinetów stomatologicznych w szkołach, lecz w aktualnych warunkach finansowych kraju, nie ma możliwości utworzenia nowych gabinetów w pozostałych szkołach.

Zadania lekarza stomatologa w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami

1. prowadzenie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia jamy ustnej;

2. profilaktyczne badania stomatologiczne;

3. stosowanie profesjonalnej profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębia;

4. profilaktyczne badania ortodontyczne;

5. kwalifikowanie do szczególnej opieki stomatologicznej.

Zadania pielęgniarki lub higienistki szkolnej w profilaktycznej opiece stomatologicznej nad uczniami sprowadzają się do prowadzenia grupowej profilaktyki fluorkowej. Decyzję dotyczącą wyboru rodzaju preparatu stosowanego do grupowej profilaktyki fluorkowej podejmuje Narodowy Fundusz Zdrowia.

Profilaktyczny program zapobiegania próchnicy dla dzieci i młodzieży z grupy wysokiego ryzyka choroby (wieloletni program profilaktyczny Ministerstwa Zdrowia) był realizowany w latach 1999-2002. Ze względu na wagę problemu, zapisane w nim zadania do realizacji, w stosunku do dzieci i młodzieży z grupy wysokiego ryzyka choroby, powinny być finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

VI.4 Nadzór merytoryczny nad jakością profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania

Wobec zniesienia w 1998r. specjalizacji lekarskiej w zakresie medycyny szkolnej, obecnie nie ma możliwości tworzenia odrębnego pionu medycyny szkolnej (z poradniami medycyny szkolnej włącznie), który pełnił także funkcje nadzoru merytorycznego. Zgodnie z zapisami w ustawie o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia nadzór merytoryczny nad jakością profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania będzie sprawowany przez:

1) Narodowy Fundusz Zdrowia (z tytułu realizacji umowy ze świadczeniodawcami);

2) Ministra Zdrowia oraz w imieniu Ministra - Instytut Matki i Dziecka;

3) wojewodów oraz z ich upoważnień - wojewódzkie centra zdrowia publicznego (na obecnym etapie nie przewiduje się tworzenia nadzoru na poziomie powiatu);

4) konsultantów krajowych i wojewódzkich w dziedzinach związanych z udzielaniem profilaktycznych świadczeń zdrowotnych dzieciom i młodzieży (z dziedziny pediatrii, medycyny rodzinnej, stomatologii) oraz Konsultanta Krajowego ds. Pielęgniarstwa Pediatrycznego).

Opracowanie zasad i przygotowanie narzędzi do sprawowania nadzoru merytorycznego w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami powierzono Instytutowi Matki i Dziecka, w ramach programu polityki zdrowotnej Ministra Zdrowia pod nazwą „Wdrażanie standardów w opiece zdrowotnej nad populacją w wieku szkolnym".

Sprawowanie nadzoru nie powoduje dodatkowych kosztów w przedstawionej powyżej strukturze.

Przewidywane zadania nadzoru merytorycznego

Do przewidywanych zadań nadzoru należy:

1) programowanie i monitorowanie zapewnienia opieki profilaktycznej w środowisku nauczania i wychowania;

2) dokonywanie okresowych kontroli pracy pielęgniarek i higienistek szkolnych oraz lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej/ lekarzy rodzinnych sprawujących profilaktyczną opiekę nad uczniami i wychowankami;

3) prowadzenie szkoleń dla pracowników nadzoru na niższym poziomie oraz współpraca z instytucjami prowadzącymi szkolenia pielęgniarek, higienistek szkolnych i lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej/lekarzy rodzinnych, pediatrów w zakresie organizacji ich szkolenia, dotyczącego profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami;

4) gromadzenie danych o stanie zdrowia populacji w wieku szkolnym, dokonywane ich analizy i wykorzystywanie ich wyników do programowania opieki zdrowotnej nad uczniami;

5) współdziałanie z:

W roku 2003, wszystkie kasy chorych zakontraktowały świadczenia zdrowotne z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami na kwotę około 150 min. zł. Dotychczas nie prowadzono sprawozdawczości dotyczącej nakładów kompleksowych ponoszonych przez: kasy chorych, samorządy, rodziców i budżet państwa. Zgodnie z przedstawionymi szacunkowymi kosztami kontraktowania świadczeń z tego zakresu w 2004 r. koszty te wyniosą 196 241 000 zł. Jest to kwota o ponad 46 min. zł. wyższa niż w roku 2003.

Ze względu na znaczną różnorodność kontraktowania świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej (dotyczącą tak miejsca ich udzielania, jak i pakietu świadczeń oraz różnych typów świadczeniodawców) przez poszczególne kasy chorych, nie było możliwości uzyskania wyodrębnionych danych dotyczących kosztów profilaktyki zdrowotnej, realizowanej w dotychczas funkcjonujących gabinetach szkolnych.

Środki finansowe na realizację przedstawionego systemu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami będą pochodzić z:

1) powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, z którego będą finansowane:

a) profilaktyczne świadczenia zdrowotne udzielane przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej /lekarza rodzinnego, lekarza stomatologa,

b) wyposażenie gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w szkołach w zestaw przeciwwstrząsowy, drobny sprzęt medyczny (np. igły, strzykawki) i środki niezbędne do udzielania świadczeń zdrowotnych przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną (kwota mieści się w stawce kapitacyjnej na ucznia, jaką otrzymują w wyniku zawarcia kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia).

2) budżetów jednostek samorządu terytorialnego (organy prowadzące szkoły publiczne), z których finansowane będą:

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, zawartych w opracowaniu „Dzieci w Polsce" (maj 2003r.), szkoły publiczne, prowadzone przez samorządy terytorialne w roku szkolnym 2002/2003, stanowiły ok. 93% wszystkich typów szkół. Pozostałe 7% to szkoły prowadzone przez jednostki administracji rządowej, organizacje społeczne i stowarzyszenia, organizacje wyznaniowe i inne.

3) budżetu państwa:

W 2003r. przekazane zostały środki w wysokości 3 830 400 zł na adaptację 3 192 pomieszczeń w szkołach na gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej, w tym w poszczególnych województwach:

Szacunkowe koszty wdrożenia systemu

Całkowity szacunkowy koszt wdrożenia systemu w latach 2004-2006 wynosi 898 320 tyś. zł.

Szacunkowe koszty roczne w tyś. zł wdrażania systemu w latach 2004-2006

Wymienione szacunki nie uwzględniają inflacji.

W opracowaniu uwzględniono na 2003 r. jedynie koszty adaptacji pomieszczeń. Koszty wyposażenia i funkcjonowania gabinetów przewiduje się na lata 2004-2006

Koszty profilaktycznych świadczeń zdrowotnych, realizowanych w ramach kontraktów pielęgniarek lub higienistek szkolnych, będą pokrywane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Roczny koszt tych świadczeń szacuje się na 196 241 tyś. zł. i jest bezpośrednio zależny od liczby uczniów (do ukończenia 18 roku życia) i ustalonej stawki kapitacyjnej na jednego ucznia. Został obliczony według poniższej miesięcznej kalkulacji:

W latach 2004-2006 przyjęto jednakowej wielkości szacunkowe koszty, ponoszone przez system powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, w zakresie profilaktycznych świadczeń zdrowotnych udzielanych dzieciom i młodzieży przez pielęgniarki i higienistki szkolne. Jednak ze względu na brak szczegółowych danych prognostycznych i zmieniającą się w kolejnych latach liczbę uczniów, wielkość tych kosztów musi być corocznie korygowana.

Uzasadnieniem zróżnicowania stawek dla pielęgniarek w szkołach ogólnodostępnych i specjalnych jest rozszerzony zakres czynności jakie wykonują pielęgniarki w szkołach specjalnych. Każda wykonywana przez pielęgniarkę czynność w szkole specjalnej jest wydłużona w czasie ze względu na dysfunkcje uczniów np. ruchowe lub spowodowane chorobami nerwowymi, psychicznymi. Pielęgniarka wykonuje czynności pielęgnacyjne np. cewnikowanie pęcherza moczowego, podaje leki uczniom według stałych zleceń lekarskich, uczy i pomaga przy wykonywaniu podstawowych czynności życiowych np. jedzenie, myce, ubieranie, bierze udział w rehabilitacji uczniów.

W stawce kapitacyjnej uwzględnione zostały koszty: świadczeń zdrowotnych wykonywanych przez pielęgniarkę, badań lekarskich uczniów przed obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi, wyposażenia gabinetów profilaktycznych w szkole w drobny sprzęt medyczny (np. igły, strzykawki) oraz środki niezbędne do wykonywania świadczeń zdrowotnych i zestaw przeciwwstrząsowy. Koszty badań lekarskich (kwalifikacja uczniów do obowiązkowych szczepień ochronnych uczniów) będą pokrywane przez pielęgniarkę na podstawie umowy cywilno- rawnej, stosownie do liczby dzieci przebadanych w ciągu roku. Przedstawiona kalkulacja kosztów ponoszonych w skali rocznej jest oparta na założeniu, że na 1 pielęgniarkę w szkołach ogólnodostępnych przypada 800 uczniów. Kwestie dotyczące obowiązkowych szczepień ochronnych, zakupu preparatów do ich przeprowadzenia, a także wykazu szczepień obowiązkowych uregulowane zostały w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.LJ.Nr126,póz.1384 z późn. zm.) oraz w aktach wykonawczych do tej ustawy. Zgodnie z postanowieniami art. 16 ust. 6 ustawy koszty zakupu preparatów do przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych są finansowane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest Minister Zdrowia. Roczny koszt szczepionek do wykonywania obowiązkowych szczepień ochronnych uczniów, szacuje się na kwotę 27 500 000 zł.

Koszty wyposażenia w sprzęt medyczny l utrzymania gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w latach 2004 - 2006 wyniosą 266 106 tyś. zł, wyliczone według jednostkowej kalkulacji, przedstawionej w poniższej tabeli

(Do kalkulacji kosztów wyposażenia i utrzymania gabinetu profilaktycznego przyjęto pomieszczenie o powierzchni 12 m2).

- oszacowano roczne koszty eksploatacji gabinetu uwzględniając fakt, że płatności są ponoszone przez 10 miesięcy w roku, - przyjęto następujące założenia do wyliczeń kosztów uruchomienia i utrzymania gabinetów w latach 2004 - 2005:

- koszty wyposażenia nowego gabinetu 6540 zł

- koszty utrzymania istniejącego przez cały roku gabinetu 5150,80 zł

- koszty utrzymania nowourochamianego w danym roku gabinetu (średnio 0,5 kosztów utrzymania istniejącego gabinetu - gabinety będą powstawały w ciągu całego roku) 2575,40 zł

Ogółem koszty uruchomienia i utrzymania gabinetów w latach 2004-2006 wyniosą 291 636 742 zł. Koszty finansowane z rezerwy oświatowej subwencji ogólnej (kalkulacja kosztów adaptacji pomieszczeń):

Koszty adaptacji pomieszczeń w latach 2004 - 2006 wyniosą 8 880 000 zł.

Przyjęto jednostkowy koszt adaptacji pomieszczenia (malowanie, podłoga zmywalna. glazura) - 1200 zł. Koszty adaptacji pomieszczeń w 2004 r. 3 200 x 1 200 zł. 3 840 000 zł.

Koszty adaptacji pomieszczeń w 2005 r. 3 200 x 1 200 zł. 3 840 000 zł.

Koszty adaptacji pomieszczeń w 2006 r. 1 000 x 1 200 zł. 1 200 000 zł.

Dla realizacji systemu podjęto działania:

1) koordynowane przez Ministra Zdrowia:

zasad i metodyki nadzoru w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami.

metodyki pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej

standardów w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej,

testów przesiewowych wykonywanych u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.

profilaktycznych badań lekarskich oraz innych zadań lekarza w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami,

zasad współdziałania między pracownikami szkoły a pielęgniarką/higienistka, szkolną.

2) koordynowane przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu opracowanie zasad udziału pielęgniarek lub higienistek szkolnych w:

planowaniu, realizacji i ewaluacji szkolnych programów edukacji prozdrowotnej oraz programów profilaktycznych,

- Działaniach na rzecz tworzenia szkoły promującej zdrowie.

W proponowanym systemie przewiduje się trzy etapy działań:

Etap l - 2004 r.

1) uruchomienie zaadaptowanych w 2003 r. pomieszczeń szkolnych na gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej;

2) przygotowanie kadry pielęgniarskiej;

3) adaptacja pomieszczeń szkolnych przeznaczonych na gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej) oraz sukcesywne ich uruchamianie.

Etap II - 2005 r. - tworzenie i uruchamianie gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w szkołach oraz zapewnienie kadry pielęgniarek i higienistek szkolnych. Działania w tym okresie powinny być także ukierunkowane na monitorowanie wdrażanego systemu, bieżące korygowanie stwierdzonych nieprawidłowości w zakresie jego funkcjonowania oraz badania efektów zastosowanych działań dotyczących poprawy stanu zdrowia uczniów (ocena etapowa).

Etap III - 2006 r. - uruchamianie pozostałych, wskazanych przez jednostki samorządu terytorialnego gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej, ocena funkcjonowania systemu, podejmowanie działań usprawniających. Wykaz szkół, w których adaptowane będą pomieszczenia szkolne na gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej uzgadniany będzie każdego roku z kuratoriami oświaty i samorządami terytorialnymi.

Efektem wdrożenia systemu winna być:

1) poprawa dostępności profilaktycznej opieki zdrowotnej w wyniku uzupełnienia sieci gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w szkołach;

2) zapewnienie funkcjonowania gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w szkołach w wyniku wdrożenia standardu liczby uczniów objętych opieką pielęgniarska;

3) poprawa jakości opieki pielęgniarskiej w wyniku wdrożenia standardów pracy pielęgniarki w środowisku nauczania, uwzględniających prowadzenie dostosowanej do potrzeb dokumentacji medycznej;

4) poprawa jakości profilaktycznej opieki zdrowotnej poprzez wdrożenie zaktualizowanej metodyki badań przesiewowych i profilaktycznych badań lekarskich oraz zasad i metodyki działania nadzoru merytorycznego;

5) poprawa współpracy i współdziałania pielęgniarki z dyrekcją szkoły i nauczycielami;

6) kształtowanie wśród uczniów prozdrowotnych postaw, zachowań i umiejętności;

7) ograniczanie wzrostowych tendencji związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, przemocą ryzykownymi zachowaniami seksualnymi;

8) uzyskanie wysokiego stopnia uodpornienia populacji drogą szczepień ochronnych;

9) graniczenie występowania niepełnosprawności i jej następstw zdrowotnych oraz społecznych;

10) poprawa dostępności profilaktycznej stomatologicznej opieki zdrowotnej uczniów i młodzieży szkolnej poprzez zorganizowanie preferencyjnych warunków udzielania stomatologicznych świadczeń zdrowotnych uczniom i młodzieży szkolnej;

11) obniżenie w roku 2005 zachorowalności uczniów i młodzieży szkolnej na próchnicę zębów.

Merytoryczny monitoring i ocenę systemu prowadzi Ministerstwo Zdrowia przy współpracy Instytutu Matki i Dziecka, Narodowy Fundusz Zdrowia, a na poziomie wojewódzkim - wojewoda, z udziałem Wojewódzkich Centrów Zdrowia Publicznego.

Istnieje potrzeba modyfikacji zasad sprawozdawczości - obecnych formularzy MZ-06 „Sprawozdanie o opiece zdrowotnej w placówkach oświatowe -wychowawczych" oraz innych formularzy dotyczących profilaktycznej opieki nad dziećmi i młodzieżą, w tym MZ-11, obowiązujących w podstawowej opiece zdrowotnej. Jest to zadanie przewidywane do zrealizowania 2 II półroczu 2004 roku.

Monitorowanie stanu zdrowia populacji stanowi podstawę do programowania działań w zakresie jego poprawy. Dla uzyskania danych o stanie zdrowia populacji w wieku szkolnym należy też wykorzystać prowadzone w Polsce cykliczne badania, spełniające wymogi stawiane badaniom naukowym, w tym:

1. badania GUS dotyczące subiektywnej oceny stanu zdrowia ludności w Polsce (badane w 1996 r).;

2. badania nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej (HBSC), badania międzynarodowe prowadzone pod auspicjami WHO EURO co 4 lata;

3. badania ESPAD - badania międzynarodowe, prowadzone co 4 lata, pod auspicjami Rady Europy i Grupy Pompidou dotyczące używania substancji psychoaktywnych.

Należy rozważyć dokonywanie, w odstępach 4-letnich, pogłębionych badań lekarskich (obiektywna ocena stanu zdrowia) w losowo dobranej próbie uczniów, w rocznikach objętych profilaktycznymi badaniami lekarskimi.

Opracowano w:

.