Konstruowanie programów wspierania rozwoju dzieci pięcioletnich w przedszkolach. 

Anna Mikler-Chwastek, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Małego Dziecka Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Zgodnie z zasadami sztuki pedagogicznej wspieranie rozwoju jest potrzebne każdemu dziecku, bez względu na wynik, jaki uzyskało podczas badania kompetencji. W każdej grupie (klasie) znajdą się dzieci o przeciętnych możliwościach i zdolnościach - około 50%, około 25% będą stanowiły przedszkolaki o kompetencjach wybitnych (ponadprzeciętnych), zaś statystycznie 25% każdej grupy to dzieci, które będą miały trudności w jakiejś sferze funkcjonowania. Tej grupie poświęcony był wykład dr Anny Mikler-Chwastek.

Kwestią, od której rozpoczęto omawianie problematyki konstruowania programów wspierania, było omówienie typów deficytów i ich przyczyn. Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się i funkcjonowaniu podzielono na grupy według rodzaju problemu i stopnia deficytu, wyróżniając w szczególności: dzieci o niewielkich deficytach (spowodowanych często długą absencją lub niedostatecznym bodźcowaniem ze strony środowiska wychowawczego), dzieci o zaburzeniach w kilku sferach, nieharmonijnym rozwoju oraz dzieci o znacznych deficytach, gdzie oprócz wsparcia ze strony nauczyciela trzeba zorganizować pomoc specjalistów. Jako przyczyny deficytów wymienione zostały czynniki pojawiające się na różnych etapach życia dziecka, sklasyfikowane według czasu ich powstania na czynniki oddziałujące na matkę podczas trwania ciąży, czynniki okołoporodowe i poporodowe.

Kwestią, od której rozpoczęto omawianie problematyki konstruowania programów wspierania, było omówienie typów deficytów i ich przyczyn. Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się i funkcjonowaniu podzielono na grupy według rodzaju problemu i stopnia deficytu, wyróżniając w szczególności: dzieci o niewielkich deficytach (spowodowanych często długą absencją lub niedostatecznym bodźcowaniem ze strony środowiska wychowawczego), dzieci o zaburzeniach w kilku sferach, nieharmonijnym rozwoju oraz dzieci o znacznych deficytach, gdzie oprócz wsparcia ze strony nauczyciela trzeba zorganizować pomoc specjalistów. Jako przyczyny deficytów wymienione zostały czynniki pojawiające się na różnych etapach życia dziecka, sklasyfikowane według czasu ich powstania na czynniki oddziałujące na matkę podczas trwania ciąży, czynniki okołoporodowe i poporodowe.

Po wstępnym określeniu problemu można było przejść do zadań i kompetencji, jakie musi posiadać nauczyciel, by skutecznie wspierać i wspomagać rozwój dzieci w wieku przedszkolnym. Dzięki stworzeniu odpowiednich warunków przekazu informacji, właściwemu doborowi słów, przekazywaniu informacji o postępach dziecka  oraz zaleceń dla rodziców na bieżąco, zaproszeniu ich do udziału w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych nauczyciel może przekonać rodziców do stałej współpracy z nauczycielem oraz systematycznej pracy z dzieckiem.

Od nauczyciela, przy realizacji programu wspierania, wymagać należy znajomość podstawy programowej, wiedza z zakresu sposobów konstruowania programów naprawczych, umiejętność właściwej weryfikacji postępów dziecka, znajomość biologicznych podstaw rozwoju dziecka, znajomość strefy najbliższego rozwoju ucznia, który realizuje program, zrozumienia czym jest i na czym polega rozwój psychoruchowy, prowadzenia zajęć w sposób elastyczny, czyli działanie na miarę potrzeb i możliwości dzieci, prowadzenia zajęć terapeutycznych w formie zabawy, ustalenie jasnych zasad współpracy z dzieckiem, a w szczególności akceptacji dziecka, zainteresowania nim i radość z jego sukcesów. Pomoże to we wpływaniu na poprawę integracji sensoryczno-motorycznej, wspieraniu dziecięcych emocji, motywacji i samooceny podniesieniu kompetencji dziecka z zakresu operacyjnego rozumowania, zainteresowaniu ucznia otoczeniem, nabywaniu samodzielności życiowej.

Nie bez znaczenia jest warsztat, z jakiego może korzystać nauczyciel. Powinien on dysponować nie tylko właściwymi narzędziami do pracy indywidualnej, ale także odpowiednim miejscem do pracy z dzieckiem. Zwrócono uwagę słuchaczy na działanie na miarę potrzeb i możliwości dzieci, uświadamiając sobie ograniczenia dziecięcej wydolności. Zajęcia terapeutyczne prowadzone w formie zabawy powinny trwać tak długo, jak chce dziecko. Jeśli samo przerywa zajęcia i wycofuje się, nie forsujemy na siłę naszych pomysłów.  W sytuacji zabawy dziecko dostarcza sobie wielu potrzebnych doznań w bezpieczny dla siebie sposób, jednak trzeba uważać, by zajęcia prowadzone w formie zabawy nie przerodziły się w samowolę. Dorosły ma zrealizować wyznaczone cele.

Opisane zostały podstawowe zasady konstruowania programów naprawczych dla pięciolatków. Programy terapeutyczne są przeznaczone dla jednego dziecka, konstruowane w oparciu o wyniki diagnozy pedagogicznej oraz wyniki pochodzące z obserwacji dziecka w sytuacjach naturalnych. Do nauczyciela należy określenie indywidualnego profilu rozwojowego dziecka a także sfer rozwojowych, w których pojawiają się deficyty i określenie ich głębokości, czas, jaki będzie potrzebny do wyrównania deficytów. Nauczyciel przeprowadza rozmowę z rodzicami, wyjaśniając sytuację dziecka i formułując zasady współpracy akceptowalne przez opiekunów.

Dzięki takim działaniom wspomagane są czynności intelektualne, czyli orientacja przestrzenna, ustalanie związków przyczynowo-skutkowych, klasyfikowanie, nawiązywanie kontaktów werbalnych z innymi, czyli mowy płynnej, poprawnej, dostosowanej do sytuacji, wyrażanie emocji, koordynacja wzrokowo-ruchowa i spostrzegawczość, czyli ćwiczenia związane z umiejętnością czytania i pisania, schematem własnego ciała (na szczególną uwagę zasługują dzieci z lateralizacja skrzyżną i lewostronną bądź nieustaloną), sprawność ruchowa, zaspokojenie głodu ruchowego, ale także przygotowanie rąk do pisania, gotowość do uczenia się matematyki: liczenie przedmiotów, dodawanie i odejmowanie na konkretach i zbiorach zastępczych, układanie i rozwiązywanie zadań i gotowość do uczenia się czytania i pisania: słuchanie bajek, opowiadanie o przeżyciach, zainteresowanie książkami, podział wyrazów na sylaby i głoski.