Badania lekarskie pracowników kierujących pojazdami

Pracownicy, którzy w ramach obowiązków służbowych korzystają z firmowego lub prywatnego samochodu osobowego nie są kierowcami w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. nr 92, poz. 879 z późn. zm.), o ile strony nie ustaliły takiego rodzaju zatrudnienia w umowie o pracę. Takie wnioski płyną z analizy stanowiska Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 11 sierpnia 2008 r. w sprawie umów o pracę kierowców (znak pisma: GPP-302-4560-609/08/PE), w którym stwierdzono, że inspektor może kontrolować przestrzeganie przepisów ustawy o czasie pracy kierowców jedynie w przypadku, gdy taki rodzaj zatrudnienia został uzgodniony przez strony w treści umowy.

Powyższe nie oznacza jednak, że fakt prowadzenia pojazdu w ramach zatrudnienia nie ma wpływu na obowiązki pracodawcy z dziedziny bhp. Prowadzenie samochodu osobowego, czy lekkiego pojazdu dostawczego jest elementem ryzyka zawodowego pracownika oraz potencjalnym zagrożeniem dla samego pracownika i innych użytkowników ruchu drogowego. Z tego względu w przypadku stanowisk, na których występuje konieczność kierowania pojazdami, pracodawca ma obowiązek upewnić się, czy pracownik jest zdolny do wykonywania tego rodzaju pracy. W tym celu, w skierowaniu na wstępne badania lekarskie kandydata, a następnie w skierowaniach na badania okresowe i kontrolne pracownika, powinna znaleźć się informacja, że do jego obowiązków należy prowadzenie pojazdu. Na tej podstawie lekarz przeprowadzający badania lekarskie w ramach jednostki medycyny pracy, z którą zakład podpisał stosowną umowę będzie mógł rozszerzyć zakres badań o wymagane od niedawna konsultacje okulistyczne oraz badania zjawiska olśnienia oraz widzenia zmierzchowego. Obowiązek przeprowadzania dodatkowych badań i konsultacji okulistycznych w przypadku osób kierujących pojazdem w ramach obowiązków służbowych został wprowadzony do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców... (Dz. U. nr 2, poz. 15 z późn. zm.).

Na powinność przeprowadzenia dodatkowych badań i konsultacji okulistycznych nie ma wpływu częstotliwość, z jaką samochód będzie wykorzystywany przy realizacji obowiązków służbowych ani fakt, że stanowi on własność pracownika. Niezależnie od tego, czy pracownik korzysta z samochodu codziennie, czy sporadycznie oraz bez względu na to, kto jest jego właścicielem (pracodawca czy pracownik), fakt prowadzenia pojazdu w ramach obowiązków służbowych musi być wskazany w skierowaniu na badania profilaktyczne, wykonane przed dopuszczeniem pracownika do tego typu pracy. Potwierdziło to Ministerstwo Zdrowia w stanowisku z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (znak pisma: MZ-BP-P-0620-6142-2/OG/11) wskazując, że takie działanie ma na celu dostosowanie rodzimych przepisów do dyrektyw UE.

Powyższe dotyczy wyłącznie pracowników, którzy kierują pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz skonstruowanych do przewozu maksymalnie 9 osób licząc z kierowcą.

Kierowcy wykonujący przewóz drogowy pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony oraz autobusami, posiadający prawo jazdy kategorii C lub D, podlegają w zakresie badań lekarskich pod regulacje przepisów art. 39j i 39k ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2007 r. nr 125, poz. 874 z późn. zm.). W konsekwencji badania lekarskie, które wykonują mają na celu stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Obejmują one badania lekarskie przeprowadzane na podstawie art. 229 K.p., co oznacza, że zawodowi kierowcy nie muszą ich dublować. Poza badaniami lekarskimi kierowcy wykonujący przewóz drogowy podlegają również badaniom psychologicznym, mającym na celu stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Kierowcy muszą przejść pierwsze badania lekarskie i psychologiczne przed dniem wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej, a następnie poddawać się badaniom okresowym regularnie co 5 lat do ukończenia 60 roku życia, przy okazji terminów szkoleń okresowych. Kierowcy starsi podlegają badaniom specjalistycznym z większą częstotliwością, gdyż muszą być one przeprowadzane co 30 miesięcy.

Wprowadzenie wymogu przeprowadzania takich badań może wynikać jednak z dobrowolnej decyzji pracodawcy wprowadzającego taki wymóg w przepisach wewnętrznych lub z decyzji lekarza medycyny pracy, który zaleciłby w ramach badań profilaktycznych konsultacje psychologiczną.

W przypadku gdy pracownik wykonujący pracę niewymagającą kierowania pojazdami zostaje zobowiązany do podjęcia nowych czynności w ramach zajmowanego stanowiska, pracodawca ma obowiązek sprawdzić, czy jest on zdolny do ich wykonywania. Wymaga to skierowania pracownika na wstępne badania lekarskie ze wskazaniem, że jego zakres obowiązków ulega rozszerzeniu o zadania związane z prowadzeniem np. samochodu osobowego. Na podstawie tego skierowania oraz ogólnej oceny stanu zdrowia pracownika lekarz medycyny pracy może uznać przeprowadzone wcześniej badania za ważne, zlecając jedynie konsultację okulistyczną i wymagane badania wzroku. Istnieje jednak ryzyko, że lekarz będzie miał wątpliwości co do zdolności pracownika do wykonywania pracy rozszerzonej o dodatkowe obowiązki i zleci ponowne przeprowadzenie wszystkich badań zalecanych przy pracy danego rodzaju. Przepisy art. 229 K.p. i załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie prowadzenia badań lekarskich pracowników... (Dz. U. nr 69, poz. 332 z późn. zm.) zawierający wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, pozostawiają lekarzowi swobodę, nakazując wykonywanie badań według jego wskazań.