Pozwolę sobie tu wkleić wersję autorską, która się ukazała w: Obrębski, Mirosław. Niekaralność nauczyciela. Wspólnota. Pismo Samorządu terytorialnego 2008 nr 43/893, s. 18-20, również: [dokument elektroniczny], [dostęp 24 listopada 2008], tryb dostępu: http://www.wspolnota.org.pl/content/view/7239/.
ponieważ temat wciąż aktualny.
Trzeba tylko zwrócić uwagę, że w artykule występuje czasem zamiast KRK pojawia się KRS, a chodzi wyłącznie tylko o KRK).
Natomiast "odesłania" stosuje się powszechnie aktach prawnych i nie ma co się temu dziwić, bo tak było, jest i będzie ...
Odpowiedzialność karna nauczycieli
W świetle Karty Nauczyciela nie można nawiązać stosunku pracy z nauczycielem, który był karany za przestępstwo popełnione umyślnie, a jeżeli nauczyciel zostanie skazany w trakcie zatrudnienia, jego stosunek pracy wygasa z mocy prawa. Przepisy Karty Nauczyciela w tym względzie nie są poprawnie sformułowane, co może powodować, że osoby niepożądane w tym zawodzie mogą dalej pracować.
Zapytanie o karalność
Wymóg niekaralności wynika z pragmatyk służbowych dotyczących wielu grup pracowniczych, funkcjonariuszy czy pragmatyk zawodowych (np. pracowników samorządowych, pracowników służby cywilnej, kontroli skarbowej, pracowników sadów i prokuratury, straży granicznej, policjantów, agentów ubezpieczeniowych itp.). Warunek taki określono również wobec nauczycieli w art. 10 ust. 5 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.). Jeszcze do niedawna udokumentowanie tego faktu mogło nastąpić na podstawie pisemnego oświadczenia nauczyciela (por. chociażby odpowiedź ówczesnego sekretarza stanu w MEN Sławomira Kłosowskiego z dnia 4 kwietnia 2007 r. na interpelację nr 7222 w sprawie składania przez nauczycieli oświadczeń o niekaralności). Ministerstwo edukacji narodowej sugerowało jednak, iż dyrektor szkoły powinien wystąpić do Krajowego Rejestru Karnego z zapytaniem dotyczącym niekaralności zatrudnianego nauczyciela. Postulat ten nie był jednak powszechnie stosowany. Dlatego też artykułem 2 pkt 4 ustawy z dnia 25 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy – Karta Nauczyciela oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (DzU nr 145, poz. 917) dokonano stosownej nowelizacji w tym zakresie. Przepis ten dodał w artykule 10 Karty ustęp 8a w brzmieniu “w celu potwierdzenia spełniania warunku, o którym mowa w ust. 5 pkt 4, nauczyciel, przed nawiązaniem stosunku pracy, jest obowiązany przedstawić dyrektorowi szkoły informację z Krajowego Rejestru Karnego”. U niektórych nauczycieli i dyrektorów zrodziła się wątpliwość, czy potwierdzenie tego warunku dotyczy tylko nauczycieli mianowanych i dyplomowanych, czy też wszystkich nowo zatrudnianych nauczycieli. I kto powinien ponieść koszt za wydanie informacji z KRK – pracodawca, czy pracownik ?
Trudności interpretacyjne wynikają głównie z zastosowania w Karcie Nauczyciela “odesłań”. Istotą odesłania – jednego z typowych środków techniki prawodawczej stosowanych w aktach normatywnych – jest osiągnięcie skrótowości tekstu lub zapewnienie spójności regulowanych instytucji prawnych (por. § 156 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie “Zasad techniki prawodawczej”, DzU nr 100, poz. 908). I tak w ustępie 8 artykułu 10 Karty zastosowano odesłanie do punktu 4 ustępu 5, który to ustęp dotyczy nawiązywania stosunków pracy na podstawie mianowania z nauczycielami mianowanym i dyplomowanymi. Ustęp ten wymienia sześć obligatoryjnych warunków jakie muszą spełniać ci nauczyciele, aby mogli być zatrudnieni poprzez mianowanie. Przy czym należy wyraźnie podkreślić, że cały ustęp 8 dotyczy już wszystkich nauczycieli, dla których spośród sześciu warunków obligatoryjne są 4. Z ustawowych zapisów wynika, że każdy nauczyciel musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych i korzystać z praw publicznych, nie może toczyć się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie, nie może być karany za przestępstwo popełnione umyślnie oraz musi posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska.
W tym przypadku zastosowano więc najpierw odesłanie, aby nie powtarzać ogólnych warunków jakie mają spełnić nowo zatrudniani nauczyciele, do warunków dotyczących nauczycieli mianowanych i dyplomowanych, których zatrudnia się poprzez mianowanie. Natomiast drugie odesłanie dotyczyło sposobu potwierdzenia faktu niekaralności za przestępstwo popełnione umyślnie. Ustęp ten, gdyby nie zastosowano odesłania mógłby więc brzmieć następująco: “8a. W celu potwierdzenia spełniania warunku niekaralności za przestępstwo popełnione umyślnie, nauczyciel, przed nawiązaniem stosunku pracy, jest obowiązany przedstawić dyrektorowi szkoły informację z Krajowego Rejestru Karnego.”
Nie ma więc wątpliwości, że informacja z KRK powinna być przedkłada przez wszystkich nauczycieli “przed nawiązaniem stosunku pracy”. A ponieważ nauczyciel, który chce zostać zatrudniony w placówce oświatowej nie jest jeszcze pracownikiem, nie może liczyć na to, że koszty tego zaświadczenia pokryje pracodawca. Ponieważ przepis ten wszedł w życie z dniem 23 sierpnia 2008 r. ma więc zastosowanie do stosunków pracy, które zostały nawiązane po tej dacie.
Przestępstwo popełnione umyślnie
Jak już wspomniano stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się, jeżeli nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie. Jednakże w polskim prawie karnym nie ma wprost zapisanej definicji przestępstwa. Można ją tylko skonstruować na podstawie przepisów zawartych w art. 1 i 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.). Zgodnie z art. 7 § 1-3 przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem. Przy czym za zbrodnię uważa się czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą, a występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Przy czym nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma oraz gdy sprawcy nie można przypisać winy w czasie czynu (por. art. 1 § 2-3). Natomiast zgodnie z art. 9 § 1-2 tejże ustawy czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Odpowiedniej kwalifikacji czynu dokona sąd po przeprowadzeniu postępowania karnego. Informacja o prawomocnym wyroku skazującym trafi do stosownego rejestru zgodnie z ustawą z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (DzU z 2008 r. nr 50, poz. 29). Prawo do uzyskania informacji z KRK przysługuje każdemu w zakresie jego danych osobowych, które są zgromadzone w rejestrze. Takiej osobie, na jej wniosek, udostępnia się informację o treści wszystkich zapisów jej dotyczących (art. 7 ust. 1). Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 10 tejże ustawy prawo do uzyskania informacji o osobach, których dane osobowe zgromadzone zostały w tym rejestrze, przysługuje również pracodawcom, w zakresie niezbędnym dla zatrudnienia pracownika, co do którego z przepisów ustawy wynika wymóg niekaralności, korzystania z pełni praw publicznych, a także ustalenia uprawnienia do zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. W stosunku do nauczyciela wymóg ten wynika z przytoczonego wyżej przepisu art. 10 ust. 5 ustawy - Karta Nauczyciela. Warunki, sposób i tryb udzielania informacji o osobach na podstawie danych zgromadzonych w KRK, a także wzór zapytania o udzielenie informacji o osobie i wzór formularza informacji o osobie, określają przepisy rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 7 listopada 2003 r. w sprawie udzielania informacji o osobach oraz podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym (DzU nr 198, poz. 1930 ze zm.).
Karany nauczyciel nie może pracować
W przypadku, gdyby okazało się, że nauczyciel był karany to z taką osobą nie można nawiązać stosunku pracy, a jeżeli nauczyciel zostanie skazany w trakcie zatrudnienia, jego stosunek pracy wygasa z mocy prawa (art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela). W myśl art. 26 ust. 2 Karty wygaśnięcie stosunku pracy nauczyciela stwierdza dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę. Wygaśnięcie stosunku pracy nauczyciela w razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie następuje z mocy prawa, choćby stwierdzenie tego przez dyrektora szkoły nastąpiło z opóźnieniem (por. wyrok SN z 2 lutego 2006 r., sygn. akt I PK 140/05, Monitor Prawa Pracy 2006/8/429). Należy również zwrócić uwagę, że przesądzenie o winie nauczyciela nie jest równoznaczne ze skazaniem. W doktrynie i orzecznictwie dotyczącym prawa karnego utrwalony jest pogląd, że warunkowe umorzenie postępowania stwierdza winę, natomiast nie jest orzeczeniem skazującym. Natomiast Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 listopada 2001 r., sygn. akt III ZP 17/2001 (OSNIAPiUS 2002/11/259) stwierdził, że uznanie nauczyciela mianowanego w postępowaniu karnym winnym popełnienia przestępstwa o charakterze umyślnym, ściganego z oskarżenia prywatnego i odstąpienie od wymierzenia kary na podstawie art. 59 Kodeksu karnego z nałożeniem środka karnego w postaci nawiązki nie jest prawomocnym skazaniem za przestępstwo popełnione umyślnie. Przesłanka niekaralności będzie również spełniona, jeżeli kara uległa zatarciu, bowiem zgodnie z art. 106 Kodeksu karnego z chwilą zatarcia skazania uznaje się je za niebyłe.
Brak konsekwencji
Wprowadzenie wymogu potwierdzania faktu niekaralności wobec nowo zatrudnianych nauczycieli oraz nauczycieli w momencie zatrudniania ich poprzez mianowanie nie zmienia faktu, że zdecydowana większość nauczycieli – przede wszystkim mianowanych i dyplomowanych zachowujących swój status quo – nie jest objęta takim obowiązkiem. W przeszłości nie zastosowano przepisów przejściowych, które regulowałyby wyraźnie sytuację osób skazanych zatrudnionych na stanowiskach nauczycielskich w chwili wejścia w życie nowelizacji ustawy. Dlatego kolejną zmianę Karty należałoby uzupełnić o przepis analogiczny do art. 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o zmianie ustawy o pracownikach samorządowych (DzU nr 169, poz. 1201), który nałożył na pracodawcę samorządowego obowiązek wystąpienia w przeciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy z zapytaniem do KRK o udzielenie informacji o wszystkich pracownikach samorządowych zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych. Chodzi o określenie sposobu w jaki dyrektorzy szkół mieliby zastosować przepis wobec zatrudnionych już nauczycieli oraz maksymalny okres w jakim powinni to uczynić. A w przypadku potwierdzenia prawomocnego skazania za przestępstwo umyślne z odpowiednim zastosowaniem art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela. Dopiero wtedy można by zgodzić się ze zdaniem Ministerstwa Edukacji Narodowej, że proponowana zmiana, wprowadzająca obowiązek przedstawiania przez nauczyciela dyrektorowi szkoły, przed nawiązaniem stosunku pracy, informacji z Krajowego Rejestru Karnego w celu potwierdzenia faktu niekaralności nauczyciela za przestępstwo popełnione umyślnie, będzie stanowić skuteczną barierę uniemożliwiającą osobom skazanym za przestępstwa, w tym za przestępstwa, w których pokrzywdzonym było dziecko, dostęp do pracy w zawodzie nauczyciela (por. http://bip.men.gov.pl/akty_projekty/projekt_ustawy_20080116_uzasadnienie.pdf, s 14-15). Być może skuteczną, lecz nie dla wszystkich nauczycieli. Można więc tylko oczekiwać, że w przypadku powzięcia przez dyrektora szkoły jakiejkolwiek informacji o prawomocnym skazaniu za przestępstwo popełnione umyślnie nauczyciela zatrudnionego już w szkole, wystąpi on niezwłocznie do KRK, aby potwierdzić tę informację wraz z dalszymi konsekwencjami. Chyba, że taka informacja będzie trafiała do pracodawcy automatycznie.
Mirosław Obrębski |